Генрых Далідовіч - Кліч роднага звона

— Не, не п'яны,— сказала амаль адразу.— I пульс адчуваецца...

Цяпер, неяк дзіўна павёўшы бялёсымі бровамі, лейтэнант змераў з ног да галавы мяне:

— Вы — хто?

— Я жыву ў гэтым доме. Пазваніў вось у «хуткую»...

— Прозвішча хворага ведаеце?

— Не.

Лейтэнант схмурыўся, зірнуў на мяне неяк грэбліва, павярнуўся i гукнуў маладому чалавеку, які ўсё яшчэ не адыходзіў ад сваіх «Жыгулёў»:

— Грамадзянін-вадзіцель! Вы ведаеце гэтага чалавека?

— Не,— буркнуў той, амаль не азіраючыся.

— Жыльцы аднаго дома называецца! — злосна кінуў лейтэнант.

Я змаўчаў. Дзеля чаго апраўдвацца цяпер, калі звычайна так i бывае, як сказаў гэты міліцыянер.

Дзеда ў белым лейтэнант не зачапіў. Відаць, не паспадзяваўся на ўдачу.

Пасля, калі я, узрушаны, у чымсьці не паважаючы самога сябе, вяртаўся дадому, мяне нечакана запыніў стары. Як я ўбачыў, невысокі, таўсматы, некалі чорны, а цяпер спрэс сівы, з арліным носам i таўстагубы.

— Выбачайце, малады чалавек,— ён падаў голас па-руску, але нібы з нямецкім акцэнтам.— Гэта вы ўчора перабраліся ў наш дом?

— Я.

— Вы добра ведаеце, каму толькі што памаглі??? — у выцвілых вачах старога бліснулі пагрозлівыя агеньчыкі.

— Пажылому i хвораму чалавеку,— трохі з выклікам адказаў я.

— Эх вы, гуманіст! — усміхнуўся дзед, але зноў незычліва.— Ведайце: гэты «пажылы i хворы чалавек» — адпеты нацыяналіст...

Прызнаюся, я не то ўспыхнуў ад гневу, не то заадно i разгубіўся: як тут адносіцца да аднаго i другога — чыёйсьці хваробы i такога ліха?.. Па-другое, я не чуў, каб тут, у нашым горадзе, цяпер, у наш час, жылі i гэтыя самыя — маманты ці што! Ix жа, «хто не хацеў Кастрычніка», «хто нюхаўся з Пілсудскім i фашызмам», як вучылі нас па падручніках гісторыі, усіх пазводзілі, a калі хто ўцалеў, дык за мяжою i адтуль, «з падваротні», як яшчэ нядаўна пісалі, «брэша на нашу слаўную краіну, на нашы поспехі i жадае нам бяды i гора». I раптам... Што — гэты выжыў, цяпер у адлігу, вылез з нары на свет?

— Разумееце,— свідраваў вачыма мяне дзед,— я болей пяцідзесяці ўжо гадоў кажу яму «здравствуйте», а ён мне сваё: «дзяньдобры»...

— Дык з-за гэтага сыр-бор? — непрыязна вырвалася ў мяне.

— Не толькі,— не сумеўся дзед.— Я ж кажу вам: ён — адпеты... Ён сядзеў. I ў наш час...

— Выбачайце, а вы хто? — запытаў я.

— Гэта не важна,— той схмурыў чорныя бровы i намерыўся адысці.— Я вас перасцярог: паберажыцеся, калі не хочаце мець непрыемнасцей... Перабудова перабудоваю, ад якой вы, маладыя, вельмі захмялелі, a такія рэчы... Ніякага спуску... Зразумелі?! — Прыплюшчыўся.— Ці спачуваеш такім, плачаш па «мове»? Мо нефармал альбо з народнага фронту?

Ад суседзяў па пляцоўцы я даведаўся, што прозвішча хворага — Чыгір, што ён гадоў пятнаццаць ужо на пенсіі, жыве ў нашым доме ў аднапакаёўцы i што ён двойчы, пры Сталіне i пасля яго, сядзеў i нібы сапраўды за нацыяналізм.

«За што?» — спрабаваў я ва ўсіх дапытвацца.

«А Бог яго ведае...— звычайна паціскалі плячыма ў адказ.— Кажуць: нацыяналіст, i мы кажам... А так ён чалавек адзінокі, ціхі, культурны, нікому ў доме нават вока не запарушыў....»

Што да дзеда ў светлым касцюме, дык мне сказалі, што ён таксама пенсіянер, у свой час быў урачом. Занядужае хто ў доме, дык, бывае, бягуць да яго, i ён не адмаўляецца, памагае.

Назаўтра ці праз дзень мяне паслалі ў камандзіроўку, пасля яе было нямала іншых клопатаў у газеце i ў сям'і, а таксама захапіўся будоўляй на дачным участку — карацей, не пастараўся знайсці Чыгіра, зайсці да яго ў бальніцу, a ў яго, як пасля даведаўся, быў ужо трэці інфаркт. Не, я не баяўся сустракацца з такім чалавекам. На жаль, мы, цяперашнія людзі, такія: пакуль свой камар не ўкусіць, не можам адчуць болю, лічым людскую бяду найперш чужой i далёкай нам, а свае звычайныя клопаты лічым самымі важнымі на свеце...

Сустрэліся мы з Чыгіром, можа, толькі на чацвёрты месяц пасля нашага знаёмства, ужо зімой, калі не адзін раз падаў, знікаў, зноў налятаў снег, то браўся, то адступаў мароз, кал i адзін дзень было сыра, шмат вады, другі — шчыкліва, галалёдна, трэці — сухі мароз i белы снег, адным словам, ішла звычайная ў апошнія гады, няўстойлівая беларуская зіма. Дык вось, калі я аднойчы пазнавата, парыпваючы хрупкім снегам, крочыў дахаты, мяне пры святле блізкага ліхтара ўгледзеў Чыгір. Запыніў i падзякаваў за паратунак. Як i гаварыў дзед у светлым, размаўляў ён «на мове», i я, хоць быў невялікі знаўца, адчуў: Чыгір прамаўляе «чыста» — значыць, недзе з-пад Мікалаеўшчыны ці паблізу яе.

— Калі i вы ўмееце, хочаце размаўляць па-свойму, дык нас, такіх дзівакоў, будзе ўжо два ў доме,— усміхнуўся ён.