Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Білі доўга. Ён аказаўся жывучым. Хацелі з’імітаваць бойку — нібыта напалі на яго нейкія п’янтосы, але грошай не знайшлі і ў злосці забілі насмерць. Таму зброі ніякой не скарысталі. Нават нажоў. Дабівалі нагамі і падабранымі пад дрэвамі тоўстымі галінамі, бы доўбнямі...

Нарэшце Уладзя здаўся, абмяк. Пульс не прамацваўся, сэрца замёрла, не шалохалася. І тады Славіку загадалі зацягнуць яго пад куст і шваркнуць пляшкай па галаве...

3.

Ісці наўпрост у міліцыю Люда не адважылася: як патлумачыць, хто яна такая Уладзю… Паспрабавала спачатку знайсці Андруся, які быў земляком і даўнім сябрам Уладзі. Яна ведала, што ён працуе ў рэдакцыі адной з газетаў.

Ёй пашанцавала — Андрусь якраз быў на месцы, у сваім кабінеце: толькі што вярнуўся з камандзіроўкі. Пра знікненне Уладзі ён, вядома, нешта няпэўнае чуў, але не надаў значэння. Пераехаўшы з сям’ёю — малымі дзецьмі і жонкай — у чужы горад, ён так закруціўся ў сваім бескватэр’і, безграшоўі, дробных праблемах ды клопатах, што за месяц нават не пацікавіўся лёсам сябра: сам Уладзя не турбуе, значыць, у яго ўсё добра.

Яму было сорамна і няёмка перад Людай. Ён гатовы быў на любую дапамогу ёй, каб хоць крыху згладзіць, змякчыць сваю віну.

— Што рабіць?.. Што рабіць?.. Што можна зрабіць? — Андрусь узбуджана хадзіў па кабінеце, разумеючы, што месяц — немалы тэрмін, каб без дай прычыны не з’яўляцца ў кватэры. — Эх, Уладзя! Эх, Касінер… Памятаеш, мы так яго звалі… Дзе ты? Як ты?.. І дзе цябе шукаць?

Вядома, спадзявацца на тое, што Уладзя раптоўна захварэў ці патрапіў у аварыю і знаходзіцца недзе ў бальніцы, не выпадала. Знайшоўся б за гэты час, азваўся нейкім чынам, хоць бы бабулі патэлефанаваў… Ці з бальніцы паведамілі б… Тым болей — яго шукала міліцыя. Пайсці туды? Так. Але спачатку трэба на былую працу Уладзі, у інстытут…

Сакратарка на факультэце відочна спалохалася, пачуўшы прозвішча Уладзі. Убачыўшы журналісцкае пасведчанне, яна, нічога не патлумачыўшы, правяла Андруся і Люду да загадчыка кафедры. Той расказаў ім: прыходзіў следчы, распытваў яго ды іншых… Непрыемна зморшчыў вусны і выдаў сваю версію таго, што адбылося, пра якую ведае цяпер увесь інстытут: маўляў, Уладзя быў замешаны ў нейкіх грашовых — валютных, падкрэсліў ён, махінацыях, на яго наехаў «рэкет», і ён прапаў… Знік сам ці дапамаглі... А можа, і схаваўся недзе… Краіна ў нас вялікая: ад Брэста да Курыл… І цяпер на яго аб’яўлены ўсесаюзны вышук.

Андрусь і Люда зразумелі, чаму ў інстытуце ад іх, як ад пракажоных, шугаліся ўсе, калі чулі прозвішча Уладзі. І толькі на выхадзе прыпыніла і адклікала іх убок адна жанчына. Сказала: «Не верце нікому… Ніякі ён не валютчык. І ніколі нічым такім не займаўся. Гэта ўсё прыдумка гэбістаў. Ён сумленны хлопец... У апазіцыі быў. Я ведаю… Знайдзіце яго. Ён пакутуе ні за што… Не верце нікому… не верце…», — заплакала і знікла за дзвярыма аўдыторыі.

Узрушаныя Люда і Андрусь нават не спыталі, хто яна. Але слова «пакутуе» іх абнадзеіла.

На жаль, паход у міліцыю пасля гэтага таксама нічога не даў. Следчы, які вёў справу аб знікненні, сказаў ім пра «таямніцу следства» і пра тое, што на Уладзю аб’яўлены вышук. І дадаў: хутчэй за ўсё Уладзі ўжо няма сярод жывых, проста труп пакуль не знойдзены. Так і сказаў: труп…

– Як такое можа быць у наш час? — перапытаў Андрусь. — Быў чалавек і няма…

– Ведаеце, колькі ў нас цяпер такіх выпадкаў? Забылі, у якой краіне жывяце! — следчы раптам перайшоў на крык. — У нас ёсць звесткі, што ён займаўся валютнымі афёрамі! У асабліва буйных

памерах! І за гэта яго маглі б прыбраць кампаньёны, якіх ён падвёў, ці канкурэнты.

– Ды не мог ён гэтым займацца…

– Адкуль вы ведаеце? Вы што — працавалі разам? Ну-ну, раскажыце. Можа, і прасвятліце нам цёмную справу, бо гэты «вісяк» мне абсалютна не патрэбны…

– Мы проста даўнія знаёмыя, сябры, і з ім ніякім чынам не працавалі. Я ўвогуле жыву ў вёсцы далёка ад Мінска, — сказала Люда.

– У вёсцы? Добрае прыкрыццё. Ну-ну… расказвайце… сябры.

– Вы што? — раззлавалася Люда. — Мы да вас па дапамогу, а вы свае праблемы на нас перакідваеце?

Следчы памякчэў:

– Прабачце, праца такая. Разумею, вам балюча гэта чуць… Але я не жартую. У нас нераскрытае злачынства — чалавек знік… І надзеі на тое, што ён знойдзецца, — нуль працэнтаў… Таму я і чапляюся за любую нітачку.

На тым і развіталіся. Праўда, следчы ўсё ж узяў у іх кароткія паказанні пра знаёмства з Уладзем і ягонае жыццё да знікнення.

Выйшлі з міліцэйскага аддзялення Андрусь і Люда яшчэ больш засмучаныя, чым да таго.