Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

І толькі прачнуўшыся раптам сярод ночы, яна ціхенька плакала над сваім лёсам, над сваёй адзінотай… І думала, што трымае, не адпускае яе нешта ці нехта, хоць ты да бабулек ідзі... І гэта не толькі памяць пра Уладзю. Хутчэй гэта надзея, што ён недзе ўсё-ткі ёсць, жывы: бо магілкі ж ягонае няма... А таму трэба шукаць альбо яго, альбо… Не, пакуль не пабачыць яна ягонай магілкі — ён жывы, жывы!.. І зноў, і зноў успамінала яна тыя іх, зробленыя ў царкве пад адкрытым боскім позіркам з блакітнага неба, заручыны… Жартам ці ўсур’ёз зробленыя… Неістотна. Але яны, тым болей цяпер, успрымаліся якраз усур’ёз.

Бо было тое ў царкве...

5.

Амаль тыдзень Уладзя праляжаў пад кустом. Удзень сонца свяціла яму ў самы твар. Спачатку голае голле ніяк не абараняла яго, але лістота на дрэвах і кустах з кожным днём распроствалася і гусцела... Твар ягоны і рукі абляплялі мухі ды мурашы. Ён ляжаў нерухома, але — ён быў жывы. Правальваўся ў пустэчу, а потым на хвілю выходзіў з яе, каб застагнаць і зноў праваліцца. Ён не памятаў, ці расплюшчваў хоць раз вочы пад тым кустом. Ён не памятаў голля над сабою. Ён не памятаў нават сонца. Ён памятаў толькі ягоную спякоту і жар. Быццам сядзіць блізка да расчыненай грубкі. Колькі разоў цемра рассоўвалася. Гэта было тады, калі да яго прыходзіла маці. Яго родная мамачка, памерлая пры родах і якую ведаў ён толькі па адным здымку, знойдзеным у свайго дзядулі — яе бацькі. Мамачка — так ён называў яе, у адрозненне ад мачыхі, якую клікаў мамай, — была апранутая ў лёгкую белую сукенку. Такую лёгкую, што яна свіцілася наскрозь. Мамачка была маладой — ягонага ўзросту — і прыгожай-прыгожай — у такую можна было закахацца. Мамачка ўзяла яго за руку і павяла некуды сярод светла-туманнага мроіва. Яны былі адны, але ён нібыта ведаў пра прысутнасць іншых… людзей побач, хоць і не бачыў іх. Ён адчуваў сябе адначасна і дарослым, і маленькім. Яму было добра.

«Мамачка, я хачу застацца з табой», — прасіў ён, але яна яму адказвала: «Не, сынок, табе яшчэ рана сюды, табе трэба вярнуцца...».

Так паўтаралася двойчы. Не — тройчы. Апошні раз прыходзіла да яго мамачка перад тым самым момантам, калі яго знайшоў хлопчык з недалёкае вёскі. Вясна была сухой, лес стаяў пусты, і вяскоўцы ў яго амаль не хадзілі. А чаму забег туды хлопчык? Мо дубец які ці свістульку выразаць хацеў, ці проста паглядзець: мо паспелі першыя ягады, а мо і грыбы з’явіліся? Ён быў удзячны таму хлопчыку. Так, удзячны, але... Але недзе глыбока ўнутры сядзела крыўда на тое, што ён разлучыў яго з мамачкай...

Пасля мамачка больш яму не снілася. Нават цяпер. Хоць яму вельмі хацелася з ёй сустрэцца. Ён бы больш не прасіўся застацца там, але ў яго ёсць аб чым распытаць яе…

Што было тады і што было потым? Летаргічны сон? Кома? Гэта вырашаць урачам. Але Уладзя — насуперак усяму і ўсім — вярнуўся да жыцця. Не тое дзіва, што вярнуўся, а тое, што вярнуўся праз такі час у сваё ранейшае цела… Болей за тое — ён амаль не страціў памяць, што ёсць неверагодным, ён загаварыў, успомніў літары, увогуле, шмат чаго ўспомніў, што таксама неймаверна, бо самым натуральным было б, што, нават ажыўшы, ён застаўся б маўклівай раслінай, якая лыпала б вачыма, але не магла б ні паварухнуцца, ні нейкім чынам выказаць свае пачуцці, тым болей — думкі… А яго яшчэ і пацягнула на філасофстваванне, на развагі пра лёс і будучыню ча-ла-вецт-ва, чаго раней, у тым сваім жыцці, ён ніколі не рабіў і не зрабіў бы… «Філасофстваваць — значыць вучыцца паміраць», — згадаў ён вычытаны недзе афарызм і ўсміхнуўся сам сабе: старажытныя ведалі, дзеля чаго мы жывём, а я ўсё сумняваюся…

Так, ён вярнуўся ў жыццё, каб… вучыцца жыць і паміраць… Наноў… Хоць самым верагодным было — назаўсёды застацца яму ў тым стане, які называецца «нішто»…

Усе мы прыходзім у гэты свет з нічога і сыходзім у нішто, — хто раней, хто пазней… І жыццё нашае ўціскаецца між двума невядомымі, адпаведнікам якім можа быць толькі слова цемра: паміж цемрай і цемрай… У кожнага з нас спачатку была цемра, і кожнага з нас потым чакае цемра. Але ў асобных людзей ёсць шанец, трапіўшы ў «нішто», вярнуцца адтуль, трапіўшы ў цемру, вынырнуць з яе. Хто дае ім гэты шанец? За што? За якія такія заслугі і дзеля якіх такіх добрых ці кепскіх учынкаў? Альбо: за якія такія правіны і дзеля якіх такіх пакутаў?

Чаму замест насычэння сабою глебы і ператварэння ў глебу некаторых з нас пакідаюць яшчэ на нейкі час хадзіць і думаць, любіць і пакутаваць, быць і жыць?.. Я ж не хацеў вяртацца. Прасіўся застацца там, з мамачкай... Бо жыве кожны з нас на зямлі — пакуль хоча таго, пакуль чапляецца за жыццё, пакуль не здаецца, пакуль мае мэту… Я не меў ні мэты, ні жадання. Дык навошта, чаму я вярнуўся?..