Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Ён быў не адзіным, каго давялося Славіку забіць тым ранкам. Але запаў у душу менавіта ён. Мо таму, што быў бачаны зблізку, што паспеў паглядзець яму ў вочы... І перад ім адчуваў Славік сваю непапраўную віну, якая з гадамі не праходзіла. А праз яго і да ўсіх іншых забітых і пакалечаных на той чужой вайне. Ні ў чым не былі вінаватыя тыя людзі — чыесьці браты і сыны... Аднак... Аднак — чаму жыццё такое жорсткае? Чаму людзі такія жорсткія?.. Што ім трэба ў чужых краях? Навошта яны пасылаюць сваіх дзяцей на смерць: ваяваць і забіваць тых, хто прагне аднаго — жыць па сваіх законах і быць свабодным?

Адказу на гэтыя пытанні не меў ён і цяпер.

На шчасце, паколькі ён меў вышэйшую адукацыю, служыць яму было, у адрозненне ад іншых, не два гады, а паўтара. Бо яшчэ паўгода ў той «мясарубцы» ён бы не вытрымаў: ці псіхіка здала б, ці не выжыў бы...

Так, адслужыўшы, ён вярнуўся ў Гомель. Сам горад застаўся ранейшым, але жыццё ў краіне памянялася кардынальна, непазнавальна. Перабудова набрала ход, асабліва ў газетах. Першы тыдзень ён абклаўся старымі выданнямі і не мог начытацца — насыціцца праўдай… Праўдай пра ўсё: пра мінулае, пра ГУЛАГ і сталінізм, пра вайну і партыйных бонзаў, але толькі не пра Афган…

11.

Валодзька-афганец служыў пад Кабулам. Пра тое, як страціў ногі, ён згадваць не любіў. На ўсе пытанні ў яго была адгаворка, якую ці сам ён прыдумаў, ці нехта навучыў так казаць. «Легенда» была спрошчанай і нібыта пазычанай з кіно: няроўны бой, выбух гранаты ля ног і — медсанбат. Не раўнуючы, як у тым фільме, хай і не пра вайну: пакаўзнуўся, упаў, адкрыты пералом, гіпс… Славік, ведаючы афганскія рэаліі, Валодзьку не паверыў: якая граната ля ног? Усё можа быць, вядома, але… Стаў перапытваць.

І Валодзька здаўся ды распавёў праўду, як афганец афганцу, папрасіўшы нікому не казаць. Усё было, як для Афгана, больш проста і звычайна: збег з часці ў самаволку і, літаральна за сотню метраў ад яе, падарваўся на міне…

– Ёлкі-палкі, — раздражнёна кінуў Валодзька сваё любімае выслоўе, — табе не збрэшаш… А мне дык усе тут вераць.

Шчырасць гэтая была адказам на Славікаву адкрытасць. Бо сам Славік перад тым сказаў яму, што згадаў сёе-тое са свайго жыцця. Прынамсі, што таксама служыў у Афгане. Прычым назваў некалькі момантаў, па якіх «інтэрнацыяналісты» бясспрэчна пазнавалі і прызнавалі сваіх. І гэта іх яшчэ больш зблізіла. Славік нарэшце знайшоў чалавека, якому можна было паспрабаваць даверыцца, раскрыць душу, з якім можна было параіцца. У пэўных межах, зразумела, пра якія Славік не забываў. Валодзька аказаўся не такім і дурным, як прыкідваўся, розум у яго быў не засмечаны, і ён мог дапамагчы Славіку адкінуць некаторыя ўспаміны і звярнуць увагу на тыя, што яму падаліся неістотнымі.

Згадкі пра Люду і Гомель Валодзька вылучыў сярод іншых. Хоць яны зачэпак не давалі, бо Славік не мог ведаць, дзе цяпер тая дзяўчына. Аднак яны маглі вывесці на ягоных бацькоў, якія, зразумела ж, не мянялі месца жыхарства. А Славік з Людай перад ягоным сыходам у войска разам з’ездзілі да іх у вёску, дзе бацькі наладзілі нешта кшталту «провадаў», бо так прынята… Толькі як і куды яны тады ехалі, Славік пакуль прыгадаць не мог. Ніякіх назваў у ягонай галаве не ўсплывала, як і ў згадках пра Андрэя. Пэўна, яны былі настолькі звычайнымі і знаёмымі яму, што проста сцерліся, у адрозненне ад Гомеля ды Мінска. Як і прозвішча бацькоў, а значыць, і ягонае.

Валодзька перастаўляў каня з с6 на е5 і, хітра, як кот, прымружваючыся, мурлыкаў Славіку:

– Вось каб ты шпокнуў там у бацькоў на сене сваю

Люду, тады б ты ўсё помніў…

– Чаму шпокнуў і чаму на сене?

– Сена пахкае, а пахі найлепей захоўваюць памяць пра мінулае. Цяпер бы панюхаў скошанай травы і ўспомніў, як цябе завуць і з якой ты вёскі.

Валодзькавы словы пра пахі Славіку запомніліся. Ён стаў зважаць на гэта. Але колькі тых пахаў было цяпер вакол яго? Прынамсі, вырашыў ён, у папярэднім сваім жыцці ніколі не ляжаў у бальніцы, бо бальнічныя пахі, якія панавалі ў інтэрнаце, і смурод, што ішоў ад хворых, яму ні пра што не нагадвалі. А пахі ў двары — кветак, дрэваў, травы — былі настолькі агульнымі, што таксама нічога новага яму не казалі. А вось пах самагону, якім дыхнуў на яго аднойчы Сцяпан, рэзка ўдарыў яму ў галаву, і ён нібыта пачуў злосны вокрык мачыхі на п’янага бацьку: «Клішун сраны, ты дзе гэта так набраўся, адыдзі ад малога, поскудзь!» — бо бацька тым часам нахіліўся над ім і хацеў пацалаваць… Ён адчуў, як колецца бацькава няголенае колькі дзён шчацінне, і нават страсянуў галавой… Так, Клішун — гэта была вулічная мянушка бацькі, які хадзіў трохі нага за нагу чапляючы і шоргаючы. Даволі рэдкая мянушка, і яна магла чымсьці яму дапамагчы. Ад клічкі да прозвішча шлях доўгі, аднак…