Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

У газетах у войску ён чытаў сёе-тое пра высяленне ды перасяленне, але не думаў, што гэта набыло тут, на Гомельшчыне, такія маштабы. Больш за палову вобласці засыпала цэзіем, стронцыем ды іншай радыяцыйнай халерай з табліцы Мендзялеева. Сам Гомель неяк абышло краем, але ўжо ў той самай Ветцы — усяго за нейкіх дваццаць кіламетраў — дазіметры зашкальвалі, і жыць там было немагчыма. Пагаворвалі пра высяленне ўсяго гарадка, а музейныя рэчы, каштоўнейшыя старадрукі ды абразы, хацелі перавезці ў Гомель ці Мінск.

Вядома, і ў сталіцы было неспакойна, але там у яго магла б быць любімая праца… Палітычнае жыццё ў Мінску кіпела, шмат сяброў, у тым ліку і Андрусь з Сержуком, перабраліся туды, і ён падумаў, што, мажліва, цяпер будзе таксама больш патрэбным менавіта там.

13.

Чым болей Славік назіраў жыццё ў інтэрнаце, тым яскравей яно нагадвала яму дзяржаву ў мініяцюры. За гэтымі кратамі ў выглядзе ўзыходзячага сонца ўсё было не так міла і спакойна, як магло падацца збоку. Кіраваў усім галоўны ўрач, ён жа па сумяшчальніцтве дырэктар — Станіслаў Сцяпанавіч. Славіку не хацелася называць яго дыктатарам, дэспатам альбо нават самадурам, бо з ім ён быў у меру добрым і мяккім. Але з іншымі, у тым ліку і з персаналам інтэрната — жорсткім і ўладарным. Магчыма, інакш тут, на краі свету, у гэтай Богам забытай вёсачцы, удалечыні ад усялякага начальства — нельга было. Гаспадарка немалая, і без цвёрдай рукі яна даўно б развалілася, рассыпалася ў часы ўсесаюзнага бязладдзя ды безуладдзя. Разам з тым менавіта на гэтай жорсткасці і боязі трымаліся і квітнелі беспакаранасць ды несправядлівасць. Станіслаў Сцяпанавіч стварыў своеасаблівую вертыкаль сваёй улады і трымаў пад кантролем усё, з верху да нізу. Было ў яго чынавенства — персанал: намеснікі, загадчыкі аддзяленняў, урачы, медсёстры… Быў «народ» — хворыя ды старыя. Быў і свой спецназ — санітары, гатовыя ў любы момант прыдушыць любое незадавальненне. Была і апазіцыя, якая тое незадавальненне зрэдку выказвала — хоць бы тым, што задавала пытанні ды казала пра тое, што галадуха ў інтэрнаце, што вопратка знасілася… Была і свая турма — карцар для асабліва буйных і самых незадаволеных нечым…

Сістэма страху дзейнічала спраўна. І бездакорна. Персанал трымаўся працы, баяўся, каб Станіслаў Сцяпанавіч не звольніў, бо куды ж пойдзеш тады ў вёсцы? У калгас?.. Але ў інтэрнаце хоць нейкая стабільнасць, усё ж праца дзяржаўная, пад’есці можна на кухні, і заробак своечасова выплацяць. Не тое што ў калгасе, дзе нават трактарысты і даяркі гарбеюць за капейкі, і тыя калі аддаюць, дык вялікае свята... І «кантынгент» таксама быў амаль пастаянным. Асабліва нікога ў інтэрнаце не лячылі, тым больш не «выпісвалі». Тут жылі і паміралі. Так, для большасці хворых і састарэлых выхад адсюль быў адзін — на «зялёныя». Гэтак насельнікі называлі могілкі пры недалёкім лесе…

Пазней Славік даведаўся, пры ўсёй сваёй любові і павазе да галоўнага ўрача, што ў інтэрнаце яго не проста не любяць, а ненавідзяць, і за вочы называюць па скарочаных ініцыялах — «эсэс»… Ведаў пра гэта, відаць, і сам Станіслаў Сцяпанавіч, бо не аднойчы потым чуў ад яго Славік: лепш няхай ненавідзяць, але баяцца, чым бардак тут разводзяць.

Між іншым, бардак у прамым сэнсе разводзіў у інтэрнаце і сам Станіслаў Сцяпанавіч. Зрэшты, дзіўна было б, калі б ён не змог скарыстаць сваё становішча. Бо, па вялікім рахунку, ён быў тут не проста гаспадар — ён быў цар і бог. І не толькі Славік хадзіў у ягоных улюбёнцах. Было ў яго і некалькі маладых дзяўчатак, якіх Станіслаў Сцяпанавіч час ад часу «прымаў» у сваім кабінеце. Праз некалькі месяцаў, відаць, нападпітку, бо атрыманы на інтэрнат спірт ён трымаў у сябе, Станіслаў Сцяпанавіч нават прапанаваў адну з іх Славіку. Той катэгарычна адмовіўся.

– Як урач кажу табе — не пярэч мне: лепшага лячэння, чым тэрапія маладой дзяўчынай, чалавецтва яшчэ не вынайшла, — сказаў Станіслаў Сцяпанавіч, — я табе раю скарыстацца: хутчэй на папраўку пойдзеш… І яшчэ не тое ўспомніш… — падміргнуў. — А яна — дэбілка, усё роўна нічога не разумее…

«Ага, не разумее… — падумаў Славік. — Вы ж не такі наіўны… Яна якраз добра разумее, бо з усіх інстынктаў гэты самы жывучы… І тое, што яе топча менавіта галоўурач, а не нейкі там прыдурак ці нават санітар, у сваім асяроддзі скарыстоўвае напоўніцу…» Ён не раз чуў, як «алігафрэнкі» хваліліся сваёй сувяззю са Станіславам Сцяпанавічам — гэта іх узвышала ў вачах іншых і абараняла. «Я эсесю ськажу», — шапялявіла бяззубая Галька, калі ёй пад халат лез Убю, і той адступаў. Проста Славік раней не даваў таму веры: навошта тое Станіславу Сцяпанавічу? Ды і — няўжо яму не брыдка?.. Не мог і Станіслаў Сцяпанавіч не ведаць пра пахвальбу. Але і ён, пэўна, скарыўся сваім невынішчальным інстынктам і пляваў на ўсё, што пра яго маглі гаварыць. Бо разумеў: размовы гэтыя ўсё роўна пойдуць, нават калі будзе ён свяцей за святога. Бо жыць у такім куратніку і не скарыстаць мажлівасці паласавацца… Ніхто яго не зразумеў бы, і ніхто ў рэшце рэшт, нават манах з манахаў — праз год, праз два, праз дзесяць — не ўстояў бы, не змог захаваць сваю «чысціню» тут, сярод блуду і спакусаў… А ён доўга трымаўся. І «здаўся» не так даўно — гадоў пяць таму, калі зразумеў, што баяцца яму ў такой глухамані пры суцэльным бязладдзі ў краіне няма чаго: далей гэтай вёскі не пашлюць; калі падумаў раптам: яшчэ пару гадоў, і ён шкадаваць будзе, што не пакарыстаўся вольніцай… Адважыўся адзін раз і далей ужо спыніцца не змог — рассмакаваў… Спачатку яшчэ ацверажаў яго абавязак перад жонкай, а потым супакоіў сябе, што дзяцей у іх усё роўна няма, — і аддаўся волі лёсу… Таму і раіў цяпер Славіку не стрымлівацца. Да таго ж, відаць, пакуль нічога не ведаў пра стасункі, якія завязаліся ў таго з Таняй…