Кузьма Чорны - Выбраныя творы

- Ведаю... Добра.

- Не адчыняйце дзвярэй у кухню. Калі хлопцы захочуць курыць, дык няхай на двор ідуць. А то як накурылі былі раз, дык яе вельмі ж кашаль душыў. Нават у кухні няхай не кураць махорку гэтую сваю. Я ім заўсёды гавару, і яны заўсёды забываюцца; вельмі ім у галаве!.. Не адыходзь ад яе.

- А калі ты вернешся?

- Буду старацца справіцца як найхутчэй... На змроку хлопцы будуць жывёлу паіць, дык скажаш ім, няхай вядзёр з тры вады ўльюць у кухні ў цэбар; як прыйду, дык папалашчу бялізну - сёння раніцою, палячы ў печы, памыла.

- Дык можа я папалашчу цяпер, пакуль ты прыйдзеш?

- Не, ты сядзі, не адыходзь.

- А калі быў доктар?

- Даўно, тыдняў мо з чатыры, як быў. Лякарства тое самае раз у аптэцы бралі. Гэтак сказаў быў.

- Памагае?

- Сама ж бачыш, дзе яно памагае!

- Можа б яшчэ пазваць доктара?

- Можна і пазваць, але што за карысць. І так відаць, што ніякай паправы не будзе.

- Сястрыца, ціха, не плач.

- Нічога... Мамачка-а-а...

- Ціха, ціха, ну ідзі... Сама ж казала, каб не будзіць яе.

- Ужо нічога, гэта ў мяне ад слабасці. Ужо чатыры ночы не спала каля яе.

- Дык ты не ідзі, калі ты гэтакая слабая, нашто табе ісці канечне. Можа б пайшоў Віця?

- Ён пайшоў бы, каб мароз не гэтакі вялікі.

- Ён холаду гэтак баіцца, ці можа нездароў?

Тут адбылося кароткае маўчанне, пасля якога:

- Няма ў яго ў што апрануцца. Ён у летнім фрэнчы ходзіць. Памятаеш?

Зноў адбылося маўчанне. Яно было як жарства пад голымі каленьмі малога дзіцяці.

- А можа заўтра пайсці - ты за ноч набярэшся сілы, паспіш. Я ж буду сядзець тутака.

- Не, мне добра будзе прайсці марозам. Галава пасвяжэе. І палатно сёння прынясу, можа яшчэ пакрою сёння, а заўтра пашыю - а то вельмі ж ён, небарак, мучыцца ў гэтым фрэнчы - гэтакія маразы!

- Дзе ты будзеш сёння кроіць! Спаць ляжаш.

- Буду бачыць. Так дык я яму заўтра пашыла б; кудзелю ўчора ператрасла, а на падшэўку з таго ж самага кавалка... Я сама ткала б, дык дзе там - адна ў хаце, і яе даглядаць трэба, і... у хаце і так цесна, не павярнуцца... Цяпер тут вальней трохі, як Віця кухню адбіў, не гэтак пара ўсялякая цягне, як у печы паліцца, свяжэй тут ёй дыхаць... Віця сам дадумаўся.

- А дзе ён дошак узяў?

- У клеці столь зняў, там яна не лішне патрэбна.

- Дык ты хіба ідзі, а то цябе і ноч на дарозе агорне... А чаму б не запрэгчы каня?

- Мне прайсці здаравей будзе... Глядзі ж яе. Не адыходзь надоўга.

- Добра.

Пасля гэтага стукнулі ціха хатнія дзверы і мацней - сенечныя. І пад нагамі заскрыпеў мёрзлы снег. У хаце запанавала цішыня.

* * *

Кухня тая была - невялікі куток насупраць печы. Пабеленыя калісьці цалёўкі, якімі яна была адбіта ў хаце, былі няшчыльна прыстаўлены адна да адной, і праз шчыліны свіцелася ўсё, што рабілася ў хаце. Ціха было, і нікога тут.

У сенцах затупалі боты, і дзіцячы грубаваты голас загаварыў ціха:

- Снег да ботаў прымёрз... От папрымярзаў!

Неўзабаве другі, вясёлы голас:

- Што ты сам з сабою гаворыш, дурань ты?

Першы голас:

- Вельмі ўжо ты разумны... Гэта я снег з ботаў абіваю.

І пайшлі гаварыць:

- Ужо ў хату пойдзеш?

- Але.

- Жывёлу панапойваў?

- Няўжо ж не!

- Дык сядзі ў хаце ціха, не стукай нічым.

- Хаця ты не стукай, а я то не стукаю.

- Не стукаеш! А ўчора маму пабудзіў.

- Бо мне трэба было палена раскалоць на падпал.

- Дык не мог ты ў сенцы выйсці!

- Усё роўна, і ў сенцах стукае.

- От, яшчэ будзеш аскірзацца!

- А што ж!

Нейкі час маўчалі, а пасля зноў той першы, дзяціны, абазваўся голас:

- А ты што цяпер рабіць будзеш?

- Кончу ўпраўляцца і ў хату прыйду... Ідзі, дык я зачыню сенцы.

Адчыніліся хатнія дзверы з сянец, і ў кухню ўвайшоў той, хто гаварыў кагадзе ў сенцах дзіцячым голасам. Ён быў у шарачковай кароткай, вельмі гаматной капоце - мусіць, яна была на кудзелях, - у ботах, у шапцы з вушамі - з шэрага труса. Ён адразу скінуў з сябе капоту, шпурнуў на лаву; паважна, як стары, хукаючы на рукі, падышоў да стала. Дастаў з акна пачак тытуню, скруціў папяросу і закурыў. Узяў з качэргаў нейкі ражон, прычыніў ім дзверцы ў коміне і пускаў туды дым, задзіраючы галаву. Ён быў белагаловы, сінявокі, гадоў яму было дванаццаць, а можа і трынаццаць. Гэтак ён стаяў і курыў, радасна адчуваючы хатняе цяпло.

У хаце, там, дзе ляжала хворая, зашаравалася аб зямлю дрэва - мусіць, ножка ў зэдліку. Дык курэц у кухні, душачыся дымам, апошні раз шпарка зацягнуўся і схаваў недакурак у кулак. Хацеў зачыніць у коміне дзверцы, але не было ўжо калі - з хаты падходзілі да кухонных дзвярэй, ён ледзьве ўспеў стаць каля стала, як у дзвярах з'явілася сястра.