Віктар Гардзей: Бедна басота

Пан Абуховіч, сухарлявы і тонкі, як тычка, раз'язджаў па навакольных вёсках на рысорным драпчаку, гадзіў сялян да сябе ў маёнтак: кабет наймаў жаць жыта і капаць бульбу, а мужчыны ладзілі жытло, рэзалі дровы і будаўнічы лес на продаж за мяжу. І хаця абшарнік быў дужа строгім і сярдзітым, мог нават знячэўку сперазаць папліскай гультая і недалэнгу, мясцовы народ ішоў на падзённыя работы дужа ахвотна - Абуховіч быў не скупы і плаціў добра. Нельга параўнаць заробкі спрактыкаванай жняі і смаркатай пакаёўкі, але яшчэ і сёння, прыбіраючы ў хаце, Фядора наткнецца то на парваную сукню, то на скрыўленыя атопкі. Яна ўжо і сама забыла, што купляла за свае грошы, што ёй давала пані Тэрэза, што ўпотай дарыў пан Абуховіч. Калі Ядзюні няма дома, Фядора падоўгу разглядае старыя драндзі, і ёй, маўклівай і самотнай, бывае непрытворна сорамна, таму што пані Тэрэза наўрад ці была б такою лёгкай на падачкі, каб ведала пра заляцанні шчадралюбнага абшарніка да мілавіднай і шустрай пакаёўкі.

Бяздумную дурніцу пан Абуховіч так прывучыў да сябе, што яна і сама ўжо не магла дачакацца, калі пані Тэрэза паедзе куды-небудзь у госці ці на шпацыр, і бессаромна кідалася ў абдымкі свайго вяльможнага дабрадзея, а пасля гарачай, салодкай ночы цішком кралася праз лес у Малое Сяло, трымаючы пад пахай ці то белую кофтачку, ці то квяцісты сарафан. Дзявоцкіх убораў, назбіраных у асноўным за кошт неўтаймоўнай панскай ласкі, было нават замнога, каб з шыкам, на манер багатай князёўны, выйсці замуж за ціхмянага, нехлямяжага парабка Лявона Чыркуна, зноў жа ўсялякіх строяў, а справядлівей, абноскаў з пляча пані Тэрэзы, хапіла і на першыя кароткія гады ўвогуле бестурботнага замуства, і на беспрасветныя, доўгія гады ваеннага ліхалецця. Па нітачцы, па гузіку, па вялікай дзірцы, якую ўжо і зашыць было немагчыма, пагубляліся тыя шыкоўныя ўборы, і цяпер у Фядоры ад колішняга багацця нічога не засталося - адны шчымлівыя ўспаміны, журба ды вось гэтыя старыя транты, што іншы раз выграбуцца качаргой з цёмнага закутка. Даўно няма Абуховіча - яшчэ за першымі Саветамі ўсю панскую сям'ю вывезлі ў Казахстан, даўно няма рахманага і добрага Лявона - не вярнуўся з фронту; пустое сэрца, пустая хата, ды затое ёсць у кабеты літыя гумовыя боты-стаўбуны, якім, здаецца, век не будзе зносу і ў якіх аднолькава зручна шлёпаць і па асенняй слоце, і па зімовай сцюжы.

Фядорыным ботам, прыдатным на ўсе гадавыя сезоны і завэдзганым то ў гной, то ў гразь, у Малым Сяле, на жаль, ніхто не зайздросціць, бо цяпер і маладыя, і сталыя вяскоўцы ходзяць у абутку аднаго фасону - які завязуць у краму, але апрача гэтых вялізных ботаў-скараходаў ёсць у Фядоры надта каштоўная рэч: размаляваны чырвонымі кветкамі, акантаваны белай бляхай старасвецкі куфар. Стаіць ён у святліцы каля сцяны і няхай сабе стаіць, есці не просіць. Падыме гаспадыня пукатае века, моўчкі ўздыхне: на дне ляжаць два ці тры сувоі палатна, коўдра-перабіранка, а так прыгожы, як цацка, куфар пусты, нават павукі паспелі заткаць прыскрынак павуцінай. Размаляваная драўляная скрыня для шытага і тканага багацця перайшла Фядоры, мабыць, яшчэ ад бабулі, аднак Ядзюня, гэтае рыжаватае і вяснушкаватае стварэнне, дзярэ нос, пагардліва глядзіць на колішні матчын пасаг. Ёй, бачыце, падавай куплёную фанерную шафу на двое створак, дзе ёсць і палічкі, і вешакі для дзявочых убораў. Нічога дрэннага, вядома, у тым няма, што дачка любіць прыбірацца не горш за сябровак і хоча мець усё, чаго не маюць яны. Адна бяда: дзе набрацца тых грошай, калі за кожным рублём трэба ганяцца, не раўнуючы як кот у хляве ганяецца за паршыўцам вераб'ём.

Пераборлівай, капрызнай Ядзюні яшчэ пашанцавала, што пасля вайны, калі спатрэбілася багата цэглы, у Кругавічах невялікую панскую цагельню расшырылі, пабудавалі новыя печы, раскапалі гліняны кар'ер, і на гэтым саматужным заводзіку вясковыя дзяўчаты за лета могуць зарабіць колькі соцень сабе на абыходак. Маласельскія сезоншчыцы на цагельню бягуць яшчэ з першымі промнямі сонца, бягуць і гуртам, і ўроссып, хто па звілістай лясной дарозе, а хто, як Ядзюня, на працу дабіраецца нацянькі, паўз балоцісты, змрочны Імшэчак. Летнімі раніцамі ўсё наваколле скаланае зычны, басавіты гудок, устаноўлены дзесьці на верхатуры чырвонага коміна цагельні. Спачатку Фядора палохалася нечаканага гудка, потым прывыкла, перастала злавацца на заводскага крыкуна: будзіць заспаную Ядзюню, і тое добра. Не сказаць, каб дужа ахвотна, Ядзюня схопліваецца з ложка, мыецца, апранаецца, яшчэ хвіліну выдыгоўваецца перад люстэркам і ўжо на бягу хапае са шкапчыка клунак з ядой.