Уладзімер Глыбінны - Вялікія дарогі [пра мінулае]

З адной высокай, чарнявай чэшкай, Марыяй, Кастусь завёў нават сяброўства. Аднойчы ўвечары, вяртаючыся з купаньня, Кастусь нават абняў яе каля хаты. Дзяўчына адказала пацалункамі. Але Кастусь сьпяшаўся дахаты, каб не змушаць гаспадара заседжвацца позна. Дзяўчыне не падабалася, што яе новы залётнік рана пакідае яе. Яна крыху пасьмяялася з таго, што яму, маменькаму сынку, ужо пара дахаты. Але сяброўства не перарвалася.

Вядома, добра было жыць у Сухдоле, аднак Кастуся ўсё часьцей цягнула ў Прагу. Захацелася жыць у самім горадзе. Ужо сам натоўп, што запаўняў вуліцы і плошчы, значыў многае для яго. Прага вабіла многімі спакусамі. Нарэшце, купіў мэблю з гасподай у цэнтры Прагі ў чалавека, якому не дазвалялі жыць у ёй. Ня думаў тады Кастусь, што хутка й ён падзеліць лёс тога выгнанца. Ён цешыўся з раскошы кватэры. Цяпер можна было прывезьці маці зь Нямеччыны й разам зь ёй каратаць апошнія месяцы вайны, пераседзець ліха ў такім спакойным горадзе сярод добрага, як беларусы, народу.

Неяк у лістападзе Кастусь зьезьдзіў пад Брэслаў і прывёз адтуль зь лягеру сваю маці. Колькі было радасьці пасьля даўжэйшае разлукі. Трэба было рэгістравацца ў паліцыі. І тут Кастусю сказалі, каб ён выязджаў з Прагі. Загадалі ехаць у Нямеччыну. Маці не чапалі, старая нікому не патрэбная.

Неяк хутка прыйшлі два агенты і забралі Кастуся з сабой на станцыю, адтуль проста павезьлі ў Вену. Прыехалі туды ўначы, акурат на Куцьцю, 24 сьнежня 1944 году. Агентам не выпадала чакаць, калі адчыніцца біржа працы, каб здаць затрыманага. Яны далі Кастусю накіраваньне й загадалі ісьці ў тую ўстанову, як адчыніцца.

Кастусь трымаў тую паперу ў руках і меркаваў, што рабіць. Прыгадаў, што ў Вене жыў ягоны знаёмы мастак, рэфэрэнт беларускіх школаў у Латвіі. Успомніў ягоны адрас і вырашыў проста паехаць туды няпрошаным госьцем.

Мастак той жыў у драўляным дамку, на ўскраіне Вены, у глыбіні старога саду. Ён быў рады знаёмаму госьцю, знайшоўся і ложак, і міска, і покут. Цэлых два тыдні гасьцяваў Кастусь у Вене, аб якой засталіся толькі найлепшыя ўражаньні.

Думка пра пакінутую маці ўвесь час не пакідала Кастуся. Аднак ён паехаў спачатку ў Бэрлін да свайго былога супрацоўніка, паэты Альгерда Собаля, які жыў у інтэрнаце. Кастусь спыніўся ў яго пакойчыку. Разам яны хадзілі ўвечары глядзець на агні пажараў, што паглыналі суцэльныя кварталы пасьля налётаў амэрыканскае авіяцыі. Яны бачылі сапраўдную агонію вялікага гораду, што паміраў за грахі фюрэра і злачынствы нацыстаў у Эўропе. А калі Бэрлін на вачох ператвараўся ў груду руінаў і пачаў быць падобным на цэглавае страхоцьце, Кастусь рашыў уцякаць, ізноў у тую-ж Прагу.

І вось аднаго вечару праз начную цемру праскіх вуліцаў ён нарэшце дацягнуўся да тае гасподы, дзе жыла ягоная маці. Была, ведама, вялікая радасьць спатканьня. А калі сталі абмяркоўваць, што рабіць далей, аставалася адно: хочаш - ня хочаш, прыдзецца ехаць у Нямеччыну.

Назаўтра пачалі шукаць купца на мэблю. Перавезьлі кнігі ў краму тога беларуса, што прытуліў Кастуся тады на сонечным Сухдоле. Вяртаючыся дахаты, Кастусь сустрэў маці на рагу вулкі. Ужо па твары ён здагадаўся, што здарылася нешта благое.

- Прыходзілі з паліцыі, шукалі цябе, сказалі прыйсьці туды, як толькі вернешся, - сказала маці. - Цяпер могуць паслаць у канцлягер. Можа табе лепш і не заходзіць у хату. Магчыма, хто-небудзь высочвае, калі ты вернешся.

- Нічога, даражэнькая, да хаты я не пайду, - супакоіў яе Кастусь. - Лепш адразу скіруюся да Жарскага. Ён тут жыве. У яго пераначую. Можа ён і дапаможа перавезьці рэчы на вакзал.

Назаўтра ўраньні рэчы ўжо былі здадзены ў багаж, а маці чакала яго на вакзале. Хутка цягнік павёз Кастуся на захад да аўстрыйскага горада Брэгэнц. Сэрца яго калацілася, пакуль былі ў межах пратэктарату. Але як толькі выехалі з чэскай на нямецкую зямлю, уздыхнуў з палёгкай. «Дзякуй Богу, - думаў Кастусь, - цяпер я ўжо законны ўцякач, няма да чаго асабліва чапляцца. Ды ўжо ня доўга чакаць, Райх развальваецца, хутка будзе канец усёй гэтай валынцы».

Горад Брэгэнц, бадай што некрануты вайной, ляжаў у горнай расколіне каля Бадэнскага возера ў заходня-паўночным кутку Аўстрыі й звабліваў да сябе тысячы ўцекачоў з усяе Нямеччыны. На вакзале сядзелі жанчыны, дзеці ды крыху менш мужчынаў. Усе нечага чакалі. Час ад часу была праверка: паліцэйскія вынюхвалі, ці не ўцякаць у Швайцарыю сюды прыехаў хто-небудзь. Нікога з прыезджых уцякачоў-чужынцаў тут не прапісвалі. Усім раілі ехаць на поўнач, у Нямеччыну, гэтак сама, як раілі ў Празе. Праседзеўшы колькі дзён на вакзале, Кастусь з маці ўзялі ад уцякацкага камітэту пасьведку на выезд у Нямеччыну.