Уладзімер Глыбінны - Вялікія дарогі [пра мінулае]

Рэзалюцыя таксама паведамляла ўсім народам і ўрадам, што голас Масквы й СССР у беларускіх справах ня мае праўнай сілы й што створаныя Масквой нібыта беларускія ўрады ня маюць ніякіх праўных кампэтэнцыяў, бо не вызнаюцца Беларускім народам. Таму ўсе ўмовы ці аднабаковыя пастановы ўрадаў СССР, былой Польшчы й эміграцыйнага ўраду Польшчы, што датычаць тэрыторыі Беларусі й беларускага народу, якія былі зробленыя раней або будуць зробленыя ў будучыні, - усе яны Другім Усебеларускім Кангрэсам абвяшчаюцца ня маючымі ніякай праўнай сілы. Ня будуць мець сілы й усялякія іншыя спробы падзелу Беларусі з боку іншых дзяржаваў і народаў.

Пасьля перапынку, Кангрэс ушаноўвае памяць беларусаў, што аддалі жыцьцё за вызваленьне Бацькаўшчыны. Усе прапяялі гімн «Мы выйдзем шчыльнымі радамі» пад акампанімэнт аркестра. Прэзыдэнт Кангрэсу прамаўляе разьвітальную прамову. Ён заканчвае воклічам: «Жыве Беларусь!» Гучным рэхам прагучаў голас больш тысячы дэлегатаў, якія, як адзін, адказалі голасна: «Жыве Беларусь!»

З прыўзьнятым настроем вяртаўся Кастусь з Кангрэсу да дому сваёй маці ў Менску. Яму падабалася, што на Кангрэсе ўсе гаварылі толькі на роднай мове. Ад аднаго ўдзельніка Першага Кангрэсу ён чуў, што тады многія дэлегаты гутарылі і выступалі па-расейску. А цяпер была чутна адно беларуская мова і ў выступленьнях, і ў гаворках у кулуарах.

Кастусь, як і ўсе дэлегаты, ведаў, што ўтрымацца перад наступам Савецкае Арміі не ўдасца ні немцам, ні тымбольш Беларускай Краёвай Абароне. Дні Менску пад сьцягам бел-чырвона-белага колеру былі ўжо зьлічаны. Але важна было выкарыстаць нагоду яшчэ раз пацьвердзіць сходам прадстаўнікоў народу правільнасьць і жывучасьць пастановаў Першага Ўсебеларускага Кангрэсу. Пэўна-ж, так думаў і Радаслаў Астроўскі, прымаючы перад гэтым кіраўніцтва Рады толькі часова. Нездарма-ж, немцы не адразу дазволілі склікаць Другі Кангрэс, як вышэйшы голас беларускага народу. А Кангрэс ясна даў зразумець, што акупанты не кампэтэнтныя вырашаць пытаньне, хто і ў якой форме будзе кіраваць Беларусьсю й што гэта - справа выключна беларускага народу. Другі Кангрэс, бязумоўна выклікаў уздым нацыянальнае сьведамасьці й абудзіў надзеі на адраджэньне беларускай дзяржаўнасьці.

Па дарозе дахаты Кастусь сустрэў свайго знаёмага, да вайны настаўніка, а некалі яшчэ ўдзельніка літаратурнае студыі пры «Маладняку» ў Доме пісьменьнікаў. Цяпер яго было амаль не пазнаць. Яго высокую статную фігуру прыгожа аблягаў вайсковы мундзір. На плячох пагоны афіцэра, а на жоўта-зялёных рукавох кідаліся ў вочы знакі Беларускай Краёвай Абароны. На пытаньне, што ён будзе рабіць, калі сюды прыйдуць чырвоныя, ён упэўнена адказаў, што з боем пойдзе на Захад. І тады Кастусю сталася зусім адчувальнай тая сіла, якая пры іншых умовах магла-б тварыць цуд. Сіла гэтая - адданасьць свайму народу, усьведамленьне абавязку перад Бацькаўшчынай.

Ужо назаўтра Кастусь зразумеў, што трэба складаць манаткі й хутчэй выязджаць з Менску. На ўсходніх ускраінах гораду ўначы былі ўжо чуваць выбухі - водгульле далёкіх баёў. Кастусь пайшоў разьвітацца з сваёй добрай знаёмай, што была закаханая ў яго. Галя жыла недалёка ад вакзалу. Па дарозе Кастусь бачыў, як ўсё больш параненых жаўнераў грузілі ў цягнікі. Некаторыя пешкі прыцягнуліся з фронту, параненыя ў руку ці ў голаў, але здольныя яшчэ ісьці. Яны часта спыняліся спытаць, дзе вакзал.

Кастусь пабачыў Галю каля яе хаты. Дзяўчына бегла памыць рукі: запляміла іх, памагаючы на вуліцы аднаму параненаму.

- Галя! - гукнуў яе Кастусь.

- О, Косьця, добрае раніцы! - зьбянтэжылася ад нечаканасьці дзяўчына.

- Я прыйшоў разьвітац�а: Вось еду ў сьвет, нямаведама куды.

- Я так і ведала... Цяпер усе едуць кудысьці. Сьвет вялікі, а падацца няма куды. Табе-ж, пэўна, нельга тут заставацца. А я застаюся пры бацькох. Нікуды не паеду з роднае зямлі.

- Табе можна, ты ні ў якой установе гэтыя тры гады не працавала, - згадзіўся Кастусь. - Няма да чаго прычапіцца. А мне прыходзіцца падацца на Захад. Каб ты ведала, як ня хочацца пакідаць родны кут. Кажны раз, як прыязджаў з Рыгі, ведаў, што хутка ізноў прыеду. А цяпер пакідаю Менск без аніякае надзеі калі-небудзь убачыць ізноў родны край. Магчыма й цябе цяпер бачу апошні раз.

Яны зайшлі на панадворак. Драўляны дамок тануў у рознаколерных кветках, пасаджаных клапатлівай рукою на чорных грудах. Кастусь бачыў, што й тут вельмі любяць родны тут, выпешчаны гадамі жыцьця і працы.