Сакрат Яновіч - Самасей

— Да пабачэння, пан капітан! — адкуль узялося гэтае «пан капітан». Праўда, следчы не пярэчыў. — Заходзьце, буду рады бачыць вас, — жартаўліва.

Выпусцілі!

На зімовых тратуарах Ліповай — пуста. Дзесьці гралі на цымбалах. Андрэй накіраваўся ў бок Сасновай. Яму смактала ў грудзях ад голаду: ён ішоў на гару Магдаліны, на якой — старажытная цэркаўка ў высозных дрэвах, голых. Там каталіся на санках дзеці, яны гналіся са страмізны і даязджалі да Адэскай. Некаторыя — ажно да Цыганскай. Снегу не было многа. З зямлі тырчэлі сцяблінкі леташняй травы. Прымарожвала.

Парк. Гара. Цэркаўка.

Нечакана для самога сябе ён усведаміў, што круціцца тут дзеля супакаення. I каб з вялікай развагай пагартаць падзеі свайго жыцця. Перагортваючы справу аб арышце, ён сам псаваўся, быццам будзільнік. Але ад усяго таго ўмацоўваліся ў памяці адны падрабязнасці. «Новерагоднае: ад мяне дамагаліся, па сутнасці, слоў і нічоіл больш, апрача слоў. Дамагаліся адрасу, у якім сем... не, дзевяць слоў! Усяго дзевяць! — Хацелі — іх? Не, гэта, мабыць, не так. Напэўна, не так! Падумаць страшна: калі слова важнейшае ад пачуццяў, якія яно ўсяго толькі называе, тады дзе ж сам чалавек?..»

Андрэй падняў з зямлі кароткую, але надта пакручастую галінку. Тонкая і гнуткая, паддавалася яна ціску пальцаў. Выраўняць гэту крывульку, аднак, не ўдавалася.

«А ці пе здаецца табе, Апдрушка, што той адрас ты выбалбатаў бы, пе выказваючы прытым найменшага сумнення ў неабходнасці такога ўчынку, калі б не той факт, што ў нейкім месцы допыту было абражана тваё пачуццё годнасці? — падумаў ён. — Сталася гэта хіба тады, калі следчы, падобны на бухгалтара, вывіскваў: Сці-і-іцс-е-э!!! Ды я ж яго таксама абразіў! Ці бывае так, што толькі адзін абражае, а другі абражаецца? Ці магчыма такая чыстая сітуацыя, без узаемных прымешак? Без узаемнасці? Наўрад».

Сінела неба. Прыемна рыпеў пад нагамі снег. Добра было адчуваць цёплую шкарпэтку ў прасторным чаравіку. Хацелася ісці пругкім, але павольным крокам, без справы, і глядзець, як гэта іншыя забіваюцца пагоняй за чымсьці. — Людзі ў горадзе паміраюць сарамліва, на заслонкаю, каб іншым не перашкаджаць бегаць, размнажаць справы, — падумаў Андрэй. — Не тое, што ў вёсцы: паміранне — як свята смерці, як абрад, напамінанне ўсім, што яна ёсць, справядлівая і няўмольная, урачыстая... Бацька памёр у Беластоку, але па-вясковаму велічна!

Памёр ён два гады таму назад.

Забубніла далёкая яго гутарка:

— Абыходзь ураднікаў, не лезь ім у вочы, каб не пакрыўдзілі цябе, сынок!..

Памёр на тлумным рагу Юравецкай і Сянкевіча. У паміранні яго ўдзельнічалі сотні людзей. Сігнал карэткі «хуткай дапамогі» прагучаў як салют у гонар такой чалавечай смерці! I натоўп доўга не разыходзіўся.

Бацьку Андрэй шкадуе не таму, што ён мог яшчэ пажыць. Паміж імі ніколі не дайшло да размовы аб узаемных пачуццях. Андрэй чакаў, пакуль яе пачне бацька. А бацька... Не пакідала думка, што бацька меў да яго шмат жалю. I з гэтым ён адышоў. I няма ў свеце такой сілы, якую мог бы Андрэй прасіць, каб падаравала яна тую хвілю, якая пакінула б у бацькі шчаслівасць і гонар за роднага сына! Хвіліну так жаданай размовы. Толькі хвіліну. Толькі, каб сказаць: «Люблю цябе, бацька мой!» Так мала і, адначасова, так многа! Чаму гэта гады прамінаюць на няважным?

Няма вяртанняў.

Андрэй заплакаў: не стрымліваўся, зарыдаў цяжкім мужчынскім плачам.

Назбягалася дзяцей з санкамі, якія гаварылі да сябе:

— П'яніца, бач, прыйшоў!

— Зноў п'яніца?

— Во п'яніца.

— Глядзі, прапіў грошы, а цяпер плача!.. Хлопчык, найменшы, галасліва цягаў носам. Акдрэй, скрозь слёзы, бачыў ягоны забаўны сапляк пад носам, смешны сапляк, ах, які смешны, смяшнюткі! I, здаецца, усміхнуўся так, як здаралася яму гэта ў дзяцінстве, калі яго, заплаканага, перадражнівала маці, каб разве-сяліць...

Дзеці ўважлівелі.

— Ён, мусіць, не п'яніца... — усумнілася старэйшае з дзяцей. — Ен, мабыць, акцёр з цырка, што ўчора прыехаў у Беласток. Не бачылі? Не бачылі, хлопцы? На Сасновай, кажуць, стаіць, — цвярдзіў той, старэйшы. — Гэта, напэўна, акцёр; пабачыце, што ён — акцёр! Клоун! Які смешны: будзе плакаць, і смяяцца, і ашукоўваць, — пераконваў. — Пазыч мне, Віця, дваццаць злоты. Ну пазыч...

— Цябе ,не пусцяць у цырк. Ты — малы!

— Гэта цябе не пусцяць! Дзеці!

Яны ўжо не глядзелі на Андрэя, заспяшаліся ўніз, у завулак ля Адэскай. Пакінулі катацца і рушылі дамоў, з радаснай навінаю.

Андрэй сышоў з гары Магдаліны.

Жмурыў вочы ад сонечнага бляску. У той панядзелак, калі прыехаў бацька, Беласток давіўся велікодным натоўпам. Аднекуль, здалёку, навейвала пахі вясны. Бацька выйшаў з аўтобуса, і Андрэю адразу кінуўся ў вочы яго нядобры выгляд. Маці не раз наракала, што ён пачаў запіваць, згубіў усмешку мужчыны, які шмат зрабіў у жыцці. Старасць ужо стаяла за ім, але, пакуль што, не моршчыла яму твар, не засланяла жалобаю вачэй, не горбіла.