Сакрат Яновіч - Самасей

Такімі і павінны быць прыпынкі — пустыннымі, забытымі.

Андрэй Антошка думаў якраз так, калі выходзіў з аўтобуса, што накіроўваўся далей, у Крушыняны. Вечарэла, і на тратуары – адны пацямнелыя постаці. Водбліск ад машыны асвятляў роўны, але не густы снегапад. Роўны і хуткі, адліжны.

Наставіў каўнер.

У чорным небе, над купалам царквы с прасоння зашплпслівілі галкі. Там старыя дрэвы. Снег гусцеў, яго пананосіў вецер, які з'яўляўся з-за будынкаў і дзьмуў наўпрасткі, цераз зарослыя пажарышчы. Вуліца ў тым месцы, выпаленым вайною, падобная на гасцінец у полі, з каляіеамі для саней ды з белымі гурбамі паабапал.

Брахаў сабака.

Маці напаліла печку.

Ёй прыслалі ідыятычную паперку, у якой указваліся гадавыя падаткавыя разлікі. Учытаўшыся ў рубрыкі, клеткі, лічбы, знакі, Андрэй зразумеў, што яна не заплаціла ў касу гміны невялікую суму грошай. Маці ўспомніла: праўда, не заплаціла, гэта так, зусім забылася. Ей казалі, але забылася, халеры няма на іх, начальнікаў, галовы.

Павячэраўшы, яны вялі далей гамонку, за якой абое засмуткавалі.

— Печка, як агонь! Чым ты, маці, яе напаліла? Ну, не дакрануцца!

— Бярозавымі паленамі, сынок. Засталіся ад мінулай зімы, сухія, вельмі ж палкія!

— Трэба паліць печкі, бо ў хаце з'явіцца вільгаць, гніль. Чаму ў цябе дровы яшчэ ад той зімы?

— Мне, адной, многа не трэба, Андрэй. А у хаце і так дах працякае, прагніў.

— Хату перакрыем, увесну.

— Спілуеш, Андрэй, яблыню, на якой Стась вешаўся. Яна засланяе вокны, не дапускае сонца, і таму можа грыб завесціся.

— Добра, мамка. Спілую яе, заўтра.

— На тым тыдні гарэла Новая вуліца. Ведаеш: вецер быў у наш бок, іскры, галавешкі ляцелі... Булаўчыха з іконаю хадзіла навокал сваёй хаты...

— Ад чаго — пажар?

— Хто яго ведае, сынок. Людзі ўсякае гавораць... Ну, а што ў цябе? Як жывеш у тым Беластоку?

— Жыву, хлеб жую...

На гарышчы дзерлася мыш. Андрэй не мог заснуць, варочаўся. Было на душы пранізліва. Чуў, як храпла маці, неяк цішэй і цішэй.

...У кватэры — ліст ад знаёмага, бялее ў паштовай скрынцы, чакае. Андрэй бачыць чорныя літары, зграбна напісаныя. Але чамусьці яны незразумелыя: за імі хаваюпца словы, быццам якія дзеці ў лапухах, што гуляюць — не нагуляюцца! Падумалася, што дзяўчынкі, якія гуляюць у схованкі да шаснаццаці гадоў, трацяць пашану да сябе.

Гэты ліст ад знаёмай. Выразна бачны жаночы почырк. А таму немагчыма прачытаць яго, бо напісана ў ім пра нешта без значэння. Гэтакія лісты, усё роўна як аплявуха, пакідаюць адчуванне крыўды. Адчуванне, што хтосьці незаслужана пасмяяўся з цябе. За што?

«Што я табе дрэннага зрабіў?!» — хацеў закрычаць Андрэй.

Прачпуўся ад нешчаслівасці.

Яшчэ не спявалі пеўні. Маці то мармытала да сябе, то храпла. Устаў, памацаў кажух, цяжкі і смярдзячы. Накінуў яго на сябе, на бялізну. Абуў валёнкі і, чуйна ступаючы, выйшаў на ганак.

Яскрава свяцілі зоркі, віселі паміж голлем яблыні. Натужліва дыхалі конскія храпы за суседскімі платамі – там кудысьці выязджалі санямі.

...Зажадалася ісці пыльнаю дарогаю якраз пасля дажджу. Дарогаю ў даліне спеючага жыта, ад якога, пасля нямоцнага дажджу, навейвае пахі свяжуткага хлеба. Паветра маладое, лёгкае. Смяяцца, спяваць, плакаць хочацца! У гэтакі час добра пайсці пад дзікую яблыньку, што на блізкай мяжы, і там памарыць пра Кіру. Увосень Андрэй выкапаў гэту дзічку і прывёз яе ў свой сад, пасадзіў насупраць акна. Вырасла прыгажуняй!..

Па мосце, па тым, што над ровам, забубніла ад конскага тупату – хіба тыя самыя сані. Скрыпелі яны, шаравалі палоззем па дрэве; конь грукатаў капытамі— як далёкія грымоты. I Андрэю ўявілася крапіўка паміж каменнямі, якімі завалены каўдобіны на Піражкоўскім гасцінцы. На крапіўцы, яе лісточку, на самюткім кончыку яго – кропелька (не відаць, калі ісці памалу або ехаць возам пры ўзыходзе сонца). За жытамі, за палеткамі, цячэ неба, падзіраўленае бліскавіцамі. Вельмі ж цікава, што будзе, калі з яго ўсё выцеча. Тым часам хочацца на ўзмежак, каб прыпыніцца ў гурбах весялосці — сіняй, жоўтай, барвовай; сесці ды схіліць галаву да зямлі, каб прыгледзецца да колераў радасці. Ад хмары да хмары паўзе стварэнне, мурашка. Калі прыплюшчыць адно вока, левае, дык кветка рэдзькі хістаецца ветраком у заполлі. А калі легчы на плечы, пасярэдзіне, — неба настолькі глыбачэзнае, што ажно ў галаве круціцца!

Андрэй, будучы аднойчы ў глыбі Польшчы, бачыў валошку ў жыце.

Сакратар міністра тлумачыў тады ім пра будаўніцтва чагосці, але Андрэй усё пазіраў на яе: «Валошачка, ты аж тут?! Чаму ж гэта ты ўцякла з Піражкоўскіх палеткаў? Дрэнна адчуваеш сябе на чужыне: і неба тут не такое, і дажджы не пахучыя, і самота твая нікім не прыкмечана. Адна ты, зусім адна...» А валошка Андрэю: “Скажы, голубе, якія кроплі расы ў Піражкоўскім заполлі? Ці ўсё яшчэ такія самыя? Сняцца яны мне. А ці вятры гэтак жа гойсаюць па гонях? Я, ведаеш, кахала вецер ад Зялёнага луга. Моцна кахала яго! Калі будзеш, голубе, там, дык не забудзь прывітаць яго ад мяне. Прывітаеш? Скажы яму, калі б пытаў, што я памятацьму яго... Або не, нічога не кажы яму! Нашто сум прывозіць? Не трэба. Бывай, голубе. Бывай...”