Сакрат Яновіч - Самасей

Сакратар міністра:

— Прашу, панове, у машыны... Наведаем мы...

Наведвалі гігантычна абыякавае.

Вярнуўшыся ў Беласток, Андрэй, каб перадаць тое, што абавязаны быў там убачыць, чытаў газеты. Ад працяглага падарожжа выглядаў атупелым.

Паўставалі твары з дзяцінства: хто ва Уроцлаве, хто ў Шчэціне, хто ў Чыкага, у Варшаве, Мінску. У Аўстраліі. Няма выпадковасці ў тым, хто і кім стаў, бо лёс кожнага з іх можна было прадчуць ужо на парозе юнацкасці. З далечыні трыццаці пяці гадоў памяці гэта асабліва відаць. А таксама і будучыню, якую прадвызначаюць пераважна здабыткі, дасягнутыя ў саракагадо-вым узросце.

У трыццаць гадоў можна быць нікім. Але не ў сорак!

Дзеля будучыні сваёй, у якую верылася, аднак, на слова, трэба было ўставаць досвіткам, кулакамі выціскаючы з вачэй клейкі сон чатырнаццацігодка, і возам ехаць з бацькам да аўтобусавага прыпынку, што знаходзіўся ля шашы, у ветраным полі. I даволі было ўвайсці ў той аўтобус, каб апынуцца нібы ў святыні. Яркае асвятленне, мітусня па-нядзельнаму апранутых дзяўчат і хлопцаў, іх паказная ветлівасць, незямны арамат ад матора (так, арамат!), шэпты, спадзяванне нечага незвычайнага — усё гэта прыводзіла на ўспамін калядную ноч у перапоўненай царкве, куды хадзілі, каб перажыць нештодзённае, абтрэсці з сябе попел нецікавасці да свсту.

Было гэта ўпачатку.

Потым пра тую ўрачыстознасць аўтобусаў да таго ж забылі, што праціскаліся да ўвахода з гоманам ад беспардоння, абвешаныя бакатымі пакункамі бацькоўскіх харчоў. Прадаўгаваты сіні кузаў пахістваўся, бы выратавальны кацер, што вывозіць — рэшту ўцалелых у нечуванай катастрофе — на хлебны кантынент, у белакаменную выгоду ды сытасць. Аўтобусы Андрэевай мала-досці былі аўтобусамі ўцёкаў.

Лягчэй — у цягніку, што ад'язджае ад саколкаўскай станцыі. Пра яе ніхто і не ўпамінаў у тыя вераб'іныя вечары, калі шайкаю падшыванцаў валэндаліся яны па загуменнях, свяцілі электрыч-нымі ліхтарыкамі ў падстрэшшы, лавілі птушак, заначаваўшых там, укідвалі іх цераз акно ў майстэрню шаўца Глянцпаперчыка, дзе рэзаліся ў карты мясцовыя гулякі, і разбягаліся з салодкім страхам ды з дуралобнай уцехаю... У вокнах цягніка — чужыя краявіды: азерцы не тыя, чароты не аерыстыя, пагоркі засмучаныя, нямыя, хаты непрылюдныя. У цягніку едзеш у адчужанасць, у безназоўны смутак. На сустрэчных станцыях тлумы, перад варотамі горада ў вагоне няма дзе нагою ступіць! На беластоцкім вакзале дзверы адскокваюць прэч, нібы ратуючыся ад здратавання, прапускаючы ў збавенне адурэлы галоп.

На тратуары, у тым месцы, дзе вуліца танчэе да самога посвісту, дзяўчына. Зрок Андрэя, пакінуты, схаваўся пад яе бровы белыя, выбеленыя сонцам, што над стрэхамі жытнёвымі. Душа Андрэя вярнулася з пыльнага бяскраю, прыпынілася над вачамі дзяўчыны, над валошкамі ў ніве, гэтымі асколкамі блакіту, калі жніво ўселася ўжо па першых пагорках. Валасы яе серабрыліся хвалямі спелых гоняў. А губы, набрынялыя дабром, былі са спакою. Словы — з цішыні ранкаў росных, садоў квітнеючых, крыніц чыстых-чысцюткіх, некранутых...

У гушчы гадоў Андрэй не раз кладавіў памяць сваю пад яблыняй або ў полі на Івана. ён паіў яе ў халадку, пад Гаспоравым лесам... Часамі, пакачаўшыся ў свінствах, вандраваў туды, у палеткі ля лугоў, і там абмываў усяго сябе, пасля чаго ішоў пеша ў Беласток. Аўтобус даганяў яго ў палове дарогі, на трыццатым кіла-метры. Шафёр здагадна сцішаў хуткасць, але Андрэй злосна махаў яму рукою ды крычаў:

— Хто цябе прасіў спыняцца, хамут? Клаў я на твой аўтобус, дурыла!

Пра Андрэя гаварылі ў Крынках, што ён час ад часу дурэе.

Лісты ад маці пахлі полем.

Іншы раз ён насіў іх на работу, бы кветку на пінжаку.

Капітан памятаў сказанае. Ён наведаў Андрэя, прыйшоў з нікеляваным зрокам, акулярнік. Пастукаў у дзверы яго кватэры коратка. Пачуўшы гэтакі стукат, Андрэй чамусьці адразу падумаў пра яго. I не памыліўся.

Гэта быў сапраўды ён. Зняў блішчачыя акуляры і шкельцы іх павыціраў насавою хустачкай. Сказаў звычнае, будзённае: «Мароз, хвароба, бярэцца». Распрануўся і, паслухаўшы запрашэнне, рассеўся. Завялі нязначную гаворку: пра надвор'е, пра лячэбныя ўласцівасці чаю і ліпавага цвету; пагадзіліся наконт шкоднасці для арганізму, асабліва для сэрца, натуральнай кавы...

Курылі.

— Так, — сказаў капітан Андрэю (як каню, які задоўга хадзіў без вуздзечкі). — Я прыйшоў да вас. Я сказаў тады, што пры нагодзе зайду. Вось і зайшоў.

— Вельмі мне прыемна, пан капітан. Я рады дапамагчы вам.