Сакрат Яновіч - Самасей

Пасля кожнай такой або падобнай адмовы ў пасрэдніцтве працы абураліся і пісалі чарговае накіраванне, кажучы: «У гэтай установе, куды накіроўваем вас, напэўна будзеце прыняты на работу. Адтуль ужо колькі разоў званілі з просьбай накіраваць ім кандыдатуру...»

Я заходзіў у сваю галаву аж да самых пятак, чаму гэта не хочуць мяне? Чаму гэта пошукі работы пасля таго, як цябе пазбыліся з папярэдняй, з'яўляюцца пракляццем?.

Андрэй адчуваў, як халадзее яму нутро. Заклаўшы рукі на спіну, ён ліхаманкава сціскаў пальцы, каб разагрэць іх. Дажджавыя хмары гналіся экскадрыллямі, вецер зрываў галаву.

Перабіў філосафа, запярэчыў:

— Ты перабольшваеш... Пляцеш нешта неверагоднае, — гэта было сказана мо болей самому сабе, чымсьці яму. У пачуццях Андрэя прасвечваліся пачаткі ўпэўненасці ў тым, што ўсё, аб чым гаворыць яму гэты пааббіваны чалавек, з'яўляецца праўдай. I выказвае ён яе таму. што перастаў баяцца, а нават ужо зрабіўся абыякавым да свайго лёсу. Гэтакая абыякавасць нараджаецца ў сэрцах тых людзей, якіх пазбавілі надзеі. Быццам у пенсіянераў.

Ён крыху як бы не пачуўшы Андрэя, зноў загаварыў, каб закончыць:

— Каторагасьці дня я зразумеў: мяне баяцца! Ці толькі? Тая процьма начальнікаў, з якімі даводзілася гутарыць, магчыма, бачаць за мною нейкі хвост з нечага страшэннага. Ён валачэцца, і няма адважных адсеч яго? Відаць, думалі: «На халеру мне гэтакі супрацоўнік?!.» Разумны, на іх думку, не будзе хадзіць над прорвай, каб дурні сапхнулі туды. ёсць сэнс падаць руку такому, які ідзе пад гару, угору! З такім і самому лягчэй. А гэтакаму, які скочваецца ўніз, не падавай рук, бо яшчэ пацягне цябе за сабою. Ты, чую, не верыш мне? Ну, не вер. Тваё на гэта права.

— Чаму ж? — шчыра ўсхваляваўся Андрэй. — Веру табе.

I сапраўды, паверыў філосафу. Махлярства, наогул, адчуваецца скураю.

— У цябе ёсць час?

— Калі б яго ў мяне не было, не праводзіў бы цябе.

— Хадзі да мяне, дам пачытаць дзённік. Я вёў дзённік — дзеля цікавасці, дзеля магчымасці параўнаць... Ну, хадзем да мяне. Хадзі!

«Патрэбны мне твой дзённік, як бязногаму абутак», — курчыўся Андрэй.

— Мне няма калі заходзіць да цябе, — раптам пачаў круціць. — Я пачакаю на вуліцы, а ты прынясі мне гэты дзённік. Так будзе хутчэй. Заўтра аддам табе яго...

— Як хочаш, — філосаф знік у цемені пад'езда, засмечанага, з кашэчымі піскамі.

Атрымаўшы ў рукі дзённік інжынера, Андрэй гартаў яго ўжо ў пасцелі, паўсонны. Чытаў да позняй ночы.

«8 верасня.

4 верасня пачаўся мне 35-ты год. Быў мілы абед...

Удзень я быў абавязаны заявіцца на дзесятую гадзіну ў Камісію па кантролю кадраў. Допыт і спісванне пратакола зацягнуліся да паловы другой гадзіны. Данёс на мяне А., былы сябра. Чаму гэта даносы пішуць пераважна былыя сябры?»

Андрэй з жахам падумаў пра свой нядаўні арышт! Быццам атрымаўшы ананімку, ён ліхаманкава аглядваў у памяці людзей, якіх паспеў палюбіць. Не, на думку Андрэя, гэты інжынер нешта блытае... ён, відаць, ніколі не меў сяброў. Яму, як і капітану, сяброўства здаецца ўсяго істотным правілам гульні ў штосьці. У жыццё?

Усё, зрэшты, магчыма, сумняваўся Андрэй. Магчыма нават і тое, што мы наўмысна жалімся на сяброў, бы маці на дзяцей, без якіх жылося б ёй усё-такі беспатрэбна.

«14 верасня.

Маё самаадчуванне наогул дрэннае. Па маёй дурной галаве ўсё яшчэ гойсае здзіўленне тым, што шчырасць з'яўляецца надта небяспечнай чалавеку!

15 верасня.

Расказаў я Шурку пра данос на мяне і даў яму прачытаць напісанае мною ў адрас Камісіі тлумачэнне п. з. «Сімптомы абвастрэння становішча ў прадпрыемстве ў сувязі з пагаршэннем умоў бяспечнай працы». Шурык схіляецца да таго, што я прайграю гэту сваю бітву з паезуіцелым бюракратызмам.

Увечары — дыспут з Казікам; чыталі, уголас, Леніна — «Апошнія пісьмы і артыкулы».

Якую ж прыняць тактыку ў зносінах з дырэктарам? Трэба маўчаць. Калі не ўмееш гаварыць з карысцю, дык маўчы, быццам уквэцаўшыся!

27 верасня.

22 верасня напісаў я «Інспірацыі...» — як дапаўненне да «Сімптомаў»...», паставіўшы заднюю дату ІЗ.ІХ., каб выглядала на тое, што чакаў я зручнага моманту — асабіста ўручыць гэта старшыні Камісіі... Адтуль пазванілі мне ў панядзелак, каб з'явіцца да іх у сераду, але я выкруціўся важным выездам, адмовіўшыся такім чынам ад яшчэ адной прыкрай гутаркі. Залежала мне на тым, каб перш прачыталі там мае «Інспірацыі...».

Чамусьці не магу пазбыцца ўражання, што мае тлумачэнні нікому не патрэбныя, што ніхто імі нават не пацікавіцца...»

Тлумачэнпі... Уласна кажучы, што гэта? Андрэю зрабілася да болю ясна тое, што тлумачэнне і апраўданне, як тыя дзве непаралельныя лініі, скрыжоўваюцца на міг з сабою, даючы супольную вартасць, каб ізноў разысціся і ўжо не наблізіцца да сябе. Той, хто дае тлумачэнні, бярэ на сябе віну, сваю або чужую. Як гэта не змог зразумець таго інжынер?!