Сакрат Яновіч: Самасей

Выйшлі яны з машыны зусім такой жа, як і ў «хуткай дапамозе». I толькі калі падыходзілі да пад'езда, ён зразумеў, што гэта ўсё ж не санітары. Адзін з іх падняў галаву і, здалося, зірнуў проста на Андрэя. Быў падобны да суседа — прыгорблены, хутканогі. Яго раскірачаны цень, відаць, ад лямпачкі над дзвярыма, вялізным павуком сігануў у кусты, што на панадворку. У цемру.

Яны зніклі — і Андрэй адышоў ад акна.

Толькі што яму снілася смерць, могілкі, зямля, плач, я потым — цішыня, якой не перанёс. Усхапіўся з пасцелі, хадзіў. з пакоя ў пакой. Выбіты са сну марудзіў. Успомніў, што ўжо даўно сніцца яму адзін і той жа самы сон: паляна ў цёмным хвойным лесе, пасярод яе — хацінка, драўляная і пахучая смалою, жывіцаю, пакінутая і ціхая, а за яе сцяною журботна цурчыць ручаіна, чыста і крынічна. I засынанне ў такіх сценах — нібы блакітны адпачьшак, блакітна бяздонны, без хмурынкі. Хата, якой — нідзе! Адкуль сон? З вандраванняў па Крынскай пушчы, па ўрочышчах Каралёвага Стойла, па лясной глушы ля пранізліва сіняга возера Зэльва?.. Такую хаціну шукаў у памяці. Не знаходзіў.

А ўчора Андрэй прачнуўся ад удару перуна, які выбліснуў з пагоднага неба. Слухаў вачыма: на сходах па-бляшанаму грукацела нешта пустое, вялікае і лёгкае. Дзіця суседкі зноўку спатыкнулася з вядрыскам смецця! Хутка ўстаў з пасцелі і адразу адчуў боль галавы, нямоцны, але ныючы... Трэба памыць твар, пачысціць зубы, абмыцца пад пахамі, выцерціся, пагаліцца, апрануцца, прыдумаць снеданне, прыпарадкаваць пасцель і, выходзячы на работу, праверыць, ці добра замкнута кватэра, ці выключаны газ... Шторанак — тое ж самае, і ад таго баліць галава.

Андрэй паставіў чайнік, каб запарыць сабе ліпавага цвету; з адлігай прыйшла эпідэмія грыпу.

У перадранішняй цішы было чуваць, як хтосьці ходзіць па сходах, блудзіць.

I тут зазваніла ў дзвярах. Званок выдаўся нейкім не заўважаным дагэтуль сном... У дзвярах — з тэатральнай падкрэсленасцю — пазванілі яшчэ раз.

Гэта былі яны!

Ён адчыніў ім дзверы з такім размахам, з якім, у маладосці, хапаўся за колаварат, калі бацька ўязджаў возам на прыгуменне, са снапамі, а за Доўгім выганам грымела і шпіліла зямлю дажджом.

З іх абсыпалася ноч. Яны імкліва пераступілі парог, спыталі прозвішча. Адказаў ім. Вышэйшы, не просячы дазволу, прайшоў у пакой, быццам абражаны кватарант. Там раскірачыўся перад шафай з адзеннем.

— Будзем сведку клікаць поначы ці па-добраму пашукаем? — спытаў у Андрэя меншы.

— Згодзен без сведкі, — невядома чаму адказаў спалоханы Андрэй.

— Слушна, нашто тая сенсацыя! — той засунуў руку ў слой бялізны. А меншы кудысьці знік.

Аказалася, што ён у туалеце. Стаяў там і звычна мыў рукі, бы пасля работы. Заклапочана мыліў далоні, сціпла, як госць. Няпаспешліва абмываў іх; вада плюскацела вясёла. Старанна выціраў аб ручнік пальцы, націраў іх, каб разжвавіць.

Неяк сарамліва, вачыма рыбіны, зірнуў на Андрэя і сказаў:

— Папэцкаліся, халера. Трэба часта мыць...

I крокам, які не ведае ваганняў, таксама прайшоў у пакой, дзе той, высокі, корпаўся ў бялізне. Сказаў яму:

— Ідзі памый рукі... — і ўзяўся з вялікай заўзятасцю капацца.

Шукалі.

У Андрэі яны бачылі злодзея. Аднак жа па іх тварах таго не было відаць. Занятыя сваім, яны выглядалі амаль сімпатычна.

Андрэю захацелася засмяяцца ад раптоўнай думкі, што ў грамадстве ёсць частка людзей, якія натхнёна крадуць, а іншая, гэтаксама невялікая частка грамадства, безупынна шукае панакраданага, знаходзіць — і судзіць. Звонку абедзве гэтыя часткі розняцца толькі рацыямі. Хітрасць тая ж.

Пакапаліся з паўгадзіны: перагледзелі кніжкі, альбомы, скруткі паперы, лісты. Рабілі ўсё гэта штораз павальней. Затым сказалі Андрэю, каб апранаўся ды рыхтаваўся ісці з імі.

Апрануўся.

— Скажыце, калі ласка, чаго вам трэба ад мяне? — спытаў у іх. Месца страху, такога неразумнага і кароткага, заняла халоднакроўная збянтэжанасць. — Я нічога не разумею?! Здагадваюся, што падазраеце мяне ў крадзяжы...

— Ну, пайшлі, — сказаў замест адказу вышэйшы. Меншы маўчаў.

Яны выйшлі першымі. Андрэй замкнуў кватэру, ціха, без лёскату.

Упоцемку сыходзілі да пад'езда. Вуліцай праехала запозненая машына, з кплівым грукатам пашыпела кудысьці ў цэнтр...

I тут Андрэю стала смешна, што гэта па яго прыйшлі. «Неабавязкова трэба што-небудзь украсці, каб прыйшлі па цябе і арыштавалі. Зусім неабавязкова, — думаў ён. — Даволі таго, што ты патрэбны для нейкай іх лагічнай версіі або, сам, не ўсведамляючы таго, ступіў на тое нябачнае поле шахматнай дошкі, на якой яны зараз з некім гуляюць. Трэба будзе пагуляць: канец жа карнавалу!» — Андрэй павесялеў. I тут жа спатыкнуўся на сходцах: высокі, што ішоў спераду, насцярожана паглядзеў яму ў твар. «Не бойся, уцякаць не буду: мне ж цікава пагуляць з вамі...»