Сакрат Яновіч - Загоны

Пачулі ў лесе галасы людзей і кінуліся ўцякаць наўпрасткі, цераз маліннікі. Тады сястра згубіла сваю манету, якую знайшла Кіра.

Сястра марыла вывучыцца на лекара, гаварыла, што не баіцца магілаў. Яна была пераканана, што пад валуном ляжыць скарб, пакла-дзены ў багатай князеўскай магіле. Так некалі хавалі валадароў. Ёй надта хацелася вучыцца далей ды не было за што паслаць яе ў горад, на навуку. На такіх размовах прайшла восень і зіма.

Брат увесну, нарэшце, згадзіўся капаць. Сястра сказала, што стаўшы лекарам возьме яго да сябе, у горад, і вывучыць на інжынера. Калі адкрылі студню было ясна, што гэта не магіла, і страх прапаў. Гэта глыбока схаваны скарб! Гэта ніякая студня! Гэта добра забяспечаны скарб! Сястра нецярплівілася.

Яна загадзя паслала ўсе патрэбныя паперы ў школу, у Беласток. У чэрвені паехала на экзамены і тады, будучы ў Беластоку, выслала пісьмо да Кіры, каб у гэтае лета ніхто чужы не паявіўся ў ваколіцы. Пісьмо ўкінула ў скрынку паштовага вагона варшаўскага поезда на станцыі Беласток «Цэнтральны».

— Сястра здала экзамены на пяцёркі, — закончыў доўгі расказ хлопец. Ён пачырванеў.

— Ну, а што здарылася ўчора? — бацька не пытаў адразу пра гэта, каб не нерваваць непатрэбна хлопца. Маці, Кіра, Саша маўчалі.

— Капанне адбывалася даволі лёгка, — пасмялеў хлопец. — Нідзе ні каменьчыка, адзін пясок, аж раптам натрапіў я на камень, уціснуты паміж бярвеннямі. Падумаў, трэба яго выдраць, а то ўпадзе на галаву, калі дакапаюся ўглыб. Толькі я чапіў лапатаю той камень — як жа ж пачала хлястаць адтуль вада!...

Хлопец пабялеў, зрабілася яму нядобра. Пасядзеўшы моўчкі, дадаў:

— А вашых галасоў я не чуў, сталася гэта хіба перад самым вашым прыходам...

*

Студня аказалася глыбачэзнай шахтай.

Прыехала брыгада геолагаў і вось ужо трэці год працуюць спецыялісты, ужываючы ўсялякіх спосабаў, але шахта заўзята бароніць сваёй таямніцы. Калі залаталі шчыліну, выпампавалі ваду і пракапаліся на пятнаццаць метраў глыбей, зноў усё заліла вада. Тым разам з другой шчыліны. Залаталі і гэту шчыліну, пракапаліся яшчэ не болей, як на дзесяць метраў, калі прарвалася вада з неспадзяванай трэцяй шчыліны, размываючы дзве першыя. Заўважана, што вада не б'е бы з крыніцы, як бывае гэта пры капанні студняў, але падымаецца толькі да пэўнага ўзроўню, які адпавядае ўзроўню вады ў возеры.

Налілі ў шахту чырвонай фарбы і праз некалькі дзён паявілася чырвоная вада спачатку ў Зялёнай бухце, да якой найбліжэй; потым — у Чортавай затоцы і ўрэшце ў малым возеры Куніс, каля вёскі Вігранцы. Значыць, да шахты праведзена пад горамі і лясамі каналы.

Запушчана геалагічны свярдзёл, які на глыбіні сто пяцьдзесят метраў прабіў нейкую жалезную пакладзіну і вынес на верх не кавалкі золата або дыяментаў, але дробінкі пергаменту, на якім чарнеюць літары: «ли, «ру», «ол», «чти».

Шахта, празваная Чортавай дзірою, сцеражэ скарбы каштоўнейшыя, чым золата і дыяменты, сцеражэ вельмі важныя дакументы, якія расказалі б нам пра невядомыя падзеі ў гісторыі нашага народа.

Тыя дакументы, відаць, так важныя, што хтосьці ў XVI стагоддзі не завагаўся забяспечыць ім несамавітую таямніцу. А той хтосьці быў напэўна вялікім інжынерам, калі патрапіў прыдумаць і пабудаваць штосьці такое, што немагчыма зрабіць нават пры цяперашняй тэхні-цы. А мо той хтосьці быў самым вялікім вучоным, які калі-кольвек нарадзіўся на нашай планеце, і мо зрабіў такія адкрыцці, у параўнан-ні да якіх сучасная нуклеарная тэхніка выдалася б усяго дзіцячаю цацкаю!? I схаваў ён гэтыя адкрыцці да лепшых часоў, калі ўсе людзі на нашай Зямлі, як адзін чалавек стануць сябрамі навечна.

Скарбы ў Яцвяжскай пушчы недаступныя ў наш нядобры век, усёроўна, бы хтосьці пастараўся аб тое, каб памятаць пра лёс яцвягаў, пра народ, які загінуў назаўсёды.

Беласток, 21—26 сакавгка 1968 г.

І

Вясна, як толькі памятаў Юрка, прыходзіла з-за Лапіцкіх пагоркаў. Так і тады — ужо колькі дзён дзьмуў у даліну цёплы вецер і нізка кудлаціліся хмары. Час-часом высвечвала сонца, і ад таго ралля мацней чарнела і бліскала ў вочы беллю снегу ў разорах. А на Глінішчы снег быў як бы некрануты; ён ляжыць там заўсёды доўга, нарэшце ўтвараючы маленечкае блакітнае паазер'е з незасыпаных старых ямаў на бульбу, якое высыхала недзе ў першае сенаванне, пакідаючы пасля густую махавіну макрыцы. Далей, за могілкамі і пад Разбойнікам, глеба не вызвалялася — ці мо здавалася гэтак ад далечыні, — вясна заходзіла туды, відаць, потым.