Сяргей Пясецкі - Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі

Калі прыйшоў дадому, пані Юзэфа спыталася ў мяне:

– Чаго такі засмучоны?… Збляднеў зусім… Можа, зноў немцаў спаткаў?

– Не, – кажу. – Штосьці горшае за немцаў мне напаткалася. Ваўка я вялікага ўбачыў і вельмі спалохаўся.

– Адзін воўк не страшны, – сказала яна. – Горш, калі зграю ваўкоў напаткаеш. Але зараз іх тут шмат не павінна быць.

А я ёй так адказаў:

– Дзе ёсць адзін воўк, там і шмат іх можа знайсціся. Цяпер, уласна, іх пара.

Так скончылася маё шчаслівае жыццё, і згінуў назаўсёды мой спакой.

7 лютага 1943. Нядзеля.

Фальварак Буркі.

Учора ўвечары я пайшоў на спатканне з маёрам. Гэта зусім блізка ад нашага фальварку. А бярозу, што расце на краю цясніны, добра бачна здалёк. Я штодзень на яе глядзеў, і не дрэвам звычайным яна мне падавалася, але шыбеніцай.

У цясніну я ўвайшоў не з боку дарогі ў мястэчка, а з боку лесу. Наш уласны гаёк якраз з тым лесам мяжуе. Таму я магу да цясніны так дайсці, што нікога не сустрэну, бо ўсе дарогі абміну.

Калі знайшлі адзін аднаго ў цясніне, было ўжо зусім цёмна. Думаў я, што першы прыйшоў, але маёр ужо мяне чакаў. Сядзеў на вялікім камяні, мне ж на іншы, меншы памерам, указаў і сказаў:

– Сядай!

“Так, – падумаў я сабе, – акурат на то выглядае, быццам я на допыт ў НКВД трапіў”.

Усеўся я і пачаў цыгарку з самасейкі круціць. Маёр таксама запаліў. Потым спытаўся ў мяне:

– Як табе ўдалося з нямецкіх лапаў выдрацца?

Распавёў я яму, як мяне пакінулі ў Вільні і як я потым туляўся, як звер па лясах, пакуль тут прытулку не знайшоў. Толькі аб дакументах сваіх і аб новым прозвішчы яму не сказаў. Лепей каб ён таго не ведаў, бо невядома пакуль, што яшчэ можа здарыцца ў будучыні. Можа, я з тымі дакументамі буду вымушаны куды-небудзь уцякаць з гэтых краёў і іншай схованкі шукаць.

Спытаўся я ў яго, як ён застаўся, бо ведаю, што ўсё НКВД уцякло своечасова. А ён гаворыць:

– Я ў павеце быў, у службовай дэлегацыі, калі немцы на горад налёт зрабілі. Думаў, што гэта англічане. А назаўтра зранку прыехаў у Вільню і ўжо нікога з нашых не заспеў. Не ведаў, куды і як ехаць, што рабіць? На шчасце, меў я цывільны гарнітур і дакументы арыштаваных палякаў. Таму апрануўся па-цывільнаму, свае дакументы спаліў, а пашпарт і метрыку аднаго з арыштаваных сабе ўзяў. Потым пехатой з гораду выйшаў. Думаў, можа дзесьці да нашых далучуся. Але нідзе нікога не знайшоў. Доўга туляўся, пакуль палякі не далі мне прытулку. Усю зіму ў іх быў, а ўвесну 42-га сюды прыйшоў, бо тут гаспадару ўласны чалавек для дапамогі па гаспадарцы патрабаваўся. Стары ён. Сыны ягоныя некуды зніклі, таму сам не можа працу адолець, хаця гаспадарка малая. Толькі адна старэйшая дачка пры ім і ўнук малы. Я ўжо амаль год у іх жыву.

Даведаўся я ад маёра, што па польскіх фальварках і хутарах шмат нашых салдатаў хаваюцца.

– Што з намі цяпер будзе? – спытаўся я ў яго.

– Усё добра будзе, – адказаў ён. – Немцы ледзьве трымаюцца. Калі ні ў гэтым годзе, дык у наступным канец ім настане. Нашы таксама слабыя, але Англія і Амерыка магутныя арміі выставілі. У гэтым годзе удараць на ўсю моц. Таму Германія, пэўна, не вытрымае. Занадта доўгі трымае фронт.

– Значыцца, нашы зноў сюды прыйдуць?

– Канешне, прыйдуць.

– Што тады будзе з намі? Савецкія ўлады могуць палічыць нас за дэзерціраў.

Маёр на гэта адказаў:

– Аб гэтым трэба загадзя падумаць і так справы наладзіць, каб мы не дэзерцірамі, а героямі барацьбы за вызваленне Расіі ад захопнікаў сталі. Для гэтага ты мне і будзеш патрэбны. І я табе таксама прыдамся, а пакуль што мусім уважліва назіраць, што ў гэтай мясцовасці палякі робяць. Ведаю, што па лясах ужо ёсць іх партызанскія атрады. А як цяплей стане, дык іх яшчэ болей будзе. Гэта для нас можа быць вельмі карысна. Таму ты болей па мужыках хадзі, з імі балакай, выпытвай у іх і зважай на ўсё. А ў кожную суботу будзем тут сустракацца і радзіцца. Калі ж здарыцца нешта вельмі пільнае і істотнае, дык да мяне прыходзь, пакажыся толькі, тады ўвечары я сюды прыйду. Дарога блізкая. Але цяпер найістотнейшая справа – назіраць за настроямі тутэйшага насельніцтва і партызанскім рухам. Такім чынам мы можам вельмі карысную для Савецкага Саюза работу выканаць. Прыдасца гэта тады, як немцаў адсюль выганяць.

– Лічыце, што Польшчы тут не будзе… такой, якая была да 1939 года?

– Ясная рэч, што не будзе. Не для таго мы велізарныя страты панеслі і вайну вядзем, каб панам іхняе панства адбудоўваць!

Развіталіся мы, і пайшоў я дадому. Вельмі сумна мне зрабілася. Зразумеў, што мушу я назаўжды ў Расіі застацца, і што вялікае шчасце будзе, калі яшчэ жыццё сваё ўратую. Цяпер адна ў мяне надзея: гэты маёр. Бачна, што ён вялікі спрытняга і можа мяне ўратаваць. Зрэшты, і сябе абараніць мусіць. Цяпер я мушу за ўсім навокал уважліва сачыць і пра ўсё маёру дакладаць. Не атрымалася ў мяне стаць самастойным гаспадаром, таму трэба паклапаціцца хаця б пра тое, каб у Расіі кулю ў карак не атрымаць альбо не трапіць у лагер.