Васіль Ткачоў - Так і жывём, брат

Хоць у такiя хвiлiны на вачах з’яўлялiся здраднiцкiя слёзы, ён потайкам змахваў iх, глядзеў на жонку, на сына Арцёмку. «Як жа яны будуць без мяне жыць?» Не толькi думалася пра самых блiзкiх, пра самых родных на ўсёй гэтай зямлi людзей. Як жа будзе без яго вось гэтая кватэра, якую сам зарабiў на заводзе, да якой прывык? Як жа будзе без яго лес, дзе любiў збiраць восеньскiя крамяныя баравiкi? А рака? А хатка ў вёсцы, якая нагадвала яму пра дзяцiнства, пра маму i тату?.. Не, трэба жыць!.. Даруй, лёс!.. У яго, Сцяпана Фiлiмончыка, цi проста Эмчаэсаўца, яшчэ багата на гэтай прыгожай планеце незавершаных спраў.

А тым часам абмяркоўвалi складаную сiтуацыю, у якую трапiў Эмчаэсавец, i суседзi. Людзi, канешне ж, спачувалi.

– А што тут думаць? Думаць няма калi, – паглядзеў на суседзяў пенсiянер Цярэшка.– Каб жа не спазнiцца. Будзем грошы збiраць.

З iм мала хто пагадзiўся. «Не адолеем». Патрэбны ж даляры, ды нямала – ажно тысячы, дзе ж збярэш столькi? Падумаць толькi!..

Цярэшка не здаваўся:

– Галоўнае ўвязацца ў бой. А калi будзем сумнявацца, пераможам мы цi не, тады i не трэба гаманiць. Пераможам. Iншага выйсця не павiнна быць. Пераможам, землякi!.. З усяго свету, як кажуць, па нiтцы... Дзiўныя мы ўсё ж людзi, скажу я вам шчыра, суседзi дарагiя: на пахаванне нябожчыка грошы збiраем, а вось на тое, каб не даць свайго ж суседа ў лапы смерцi, – мы, пагадзiцеся, да гэтага не прывыклi. Нябожчык жа на лаўцы ўсё роўна ляжаць не будзе – i без вашых грошай яго закапаюць, цi не так? Так. А Сцяпана трэба ратаваць, трэба!..

На тым i пагадзiлiся. Грошы збiраць даручылi толькi найбольш аўтарытэтным суседзям – таму ж Цярэшку, маладому настаўнiку Максiму Карпечанку i некалькiм жанчынам.

– А я мех з дзяржзнакамi насiць буду, – сказаў цi тое жартам, цi тое сур’ёзна Колька, добры выпiвоха, чалавек-пустацвет.

– Сцiхнi ты, паразiт! – цыкнула на яго Патапаўна.

– Што, ужо i пажартаваць нельга? – трохi, здаецца, i пакрыўдзiўся Колька. – Аднак жа, заадно заўважу, i задачу вы перада мной паставiлi: мне таксама хочацца Сцёпку выручыць, але як? Грошай у мяне... самi ведаеце... А хто пазычыць? Скажу, што на лячэнне Эмчаэсаўца, дык не павераць жа! Зноў, скажуць, прыдумаў, каб нажлукцiцца. Хаця i на вялiкае дзела грошы. Эх, людзi!..

Сам Цярэшка выбраў свой жа пад’езд. Надвячоркам, калi людзi вярнулiся ў свае кватэры пасля працоўнага дня, ён узяў сшытак у клетачку, шарыкавую ручку, i пачаў абыход. З кватэры № 1. Там з нядаўняга часу жыла маладая сям’я, пра якую мала што i ведалi. Муж, жонка, малое дзiця. Прыгожыя людзi. Маюць iншамарку. Гэтая кватэра з усяго пад’езда адзiная, бадай што, якая нагадвае вакзал: чамусьцi там падоўгу жыхары не затрымлiваюцца. Пажывуць трохi адны – з’едуць, паселяцца iншыя – таксама не забавяцца.

Цярэшка растлумачыў сiтуацыю гаспадару кватэры, якi адчынiў на званок. Той выслухаў, моўчкi расшпiлiў кашалёк, падаў грошы.

– Больш не можам.

– Дзякуй i за гэта. Як ваша прозвiшча? Я запiшу ў сшытак.

– Ды не трэба, дзядзька! – запратэставаў гаспадар.

– Не, братка, трэба. Ты чалавек малады, людзей кепска ведаеш.

– Глядзiце самi.

Ён назваў прозвiшча, Цярэшка запiсаў, падаў сшытак, каб той распiсаўся.

– Дзякуй яшчэ раз, суседзе. Будзем сябраваць. Не супраць?

– А чаму я павiнен быць супраць? Суседзi ж.

– I я так кажу: суседзi ж мы. Павiнны выручаць адзiн аднаго.

– З кожным можа здарыцца бяда, – спакойна адказаў гаспадар кватэры i прычынiў дзверы за Цярэшкам, якi, перш чым пакласцi грошы ў полiэтыленавы мяшэчак, не ўстрымаўся i пералiчыў iх.

Сума аказалася нечакана вялiкая – ажно сто пяцьдзесят тысяч. Гэта абнадзеiла. Хоць i разумеў Цярэшка: а больш i мала хто так адшкадуе. Ён адразу пра сябе падумаў. Хiба ж адолее столькi? Не, не. Хоць бы паўсотнi вымеркаваць, i тое было б добра.

Неўзабаве ў сшытку з’явiлiся новыя прозвiшчы суседзяў, а насупраць iх сумы: пяць тысяч, шэсць, дзесяць... «Так добра пачалося, а што атрымлiваецца? – роспачна падумаў Цярэшка. – Няўжо не выручым Эмчаэсаўца? Як жа так?!.. Як жа?!.. Ён жа нас выручаў. Пакажыце кватэру, дзе б ён што-небудзь не зрабiў. Майстар на гадзiну – гэта пра яго, пра Сцяпана. Толькi ён адрознiваўся тым, што грошай не браў. А гарэлку i не паказвайце – прысаромiць».

Позна ўвечары зборшчыкi грошай сабралiся на кватэры ў Цярэшкi. Селi на кухнi за стол, падлiчылi, у каго якая сума. Што больш за ўсё здзiвiла i засмуцiла Цярэшку, дык гэта тое, што менш за ўсiх грошай сабраў ён. Ды дзе – у сваiм пад’ездзе, у пад’едзе Эмчаэсаўца.

– Вось вам i Юр’еў дзень, сябры мае! – рэзюмаваў Цярэшка. – Нават не даў грошай Кавалькоў, якi сам вырашыў, помнiце ж, урэзаць лiчыльнiкi вады i каб не Эмчаэсавец, то затапiў бы ўсiх па стаяку. У якую б гэта вылiлася яму капейку – i ўявiць цяжка, а ён не даў грошай на аперацыю. Крыўдна. I iншых людзей, з якiмi вiтаўся, па-новаму я адкрыў для сябе. Ну што, панеслi грошы Эмчаэсаўцу разам, цi як?