Васіль Ткачоў: Так і жывём, брат

– Ды бульбоўнік я і адзін выкашу, – весела гаманіў зяць. – Гэта ўжо калі капаць будзем, то і Сонька прыедзе.

– Так, так, – згодна заківала галавой Маруся і запрасіла госця за стол, на якім былі і чарка, і скварка.

А потым яна паказала зяцю касу.

– Ад мужа засталася, ад твайго цесця. Як ведала, што прыедзеш, таму папрасіла суседа, каб накляпаў.

Зяць узяў касу, пакруціў-павярцеў яе перад носам, надзьмуў шчокі, зморшчыўся:

– Не, мамаша, даруй мне, але гэта не каса: старая, крывая, гарбатая. Адна назва... Гэтай касой я не скашу. Пашукай, пашукай новую.

– Дык дзе ж я табе яе знайду? Косы ж у нашым лесе не растуць. Няма ў мяне больш. Адна... вось гэтая... ага.

– Тады, родная цешча, прабач. Пры ўсёй павазе да цябе... вымушаны адмовіць у дапамозе. Хоць і ехаў. Бульбоўнік няхай стаіць. Прашу мяне не вінаваціць. Я прывык сядзець за новым сталом, у новым крэсле, пісаць новай ручкай, насіць новы касцюм, новыя туфлі. Як знойдзеце касу, то разбудзіце: я трошкі пакімару. З дарогі як-ніяк. Будзіце, будзіце, не саромейцеся!

«Відаць, раз вучоны зяць, то і праўда, варта новую касу пашукаць. Трэба ж мне, дурніцы, старызну гэтую падсунуць было? Яе ж Мікіта мой яшчэ выкінуць хацеў. Цьфу-у!»

І яна пабегла шукаць касу, хоць не ведала, дзе і як расстараецца. Але... прынесла! Ззяе каса, ззяе твар у Марусі: што на гэты раз скажаш, блазнюк? Зяць працёр вочы, глытнуў з карца халоднай вадзіцы, паглядзеў на гадзіннік, а толькі тады ўзяў касу і адразу ж скрывіўся, бы праглынуў горкую пілюльку:

– Лепшая, але таксама не тое. Цяжкаватая. І доўгая нейкая. Што, карацейшай няма? Ці вы, вяскоўцы, прывыклі адным махам класці ўвесь бульбоўнік? Там па тэліку брыфінг будзе, то я пагляджу. Падыходзь, шаноўная цешча, праз паўгадзіны. З новай касой, вядома.

Маруся выпырхнула на ганак, патапталася крыху на пругкіх дошках, плюнула, калі адчаілася знайсці касу, якую хоча яе вучоны зяць. Хто дасць? Пятро? Міхал? Васіль? І яна нехаця пацягнулася з двара. Пятру каса самому трэба, у Міхала яшчэ цяжэйшая, чым ёсць, а ў Васіля старая, як і ён сам. Не знайшла.

Калі Маруся вярнулася ў хату, яе сустрэў зяць са здзіўленнем на твары:

– Дзе вы столькі ходзіце, шаноўная цешча? Цяпер жа, восенню, кожны дзень год корміць.

– Касу шукала.

– Бачу, не знайшлі?

– Не.

– Шкада, шкада, – зяць сеў, забарабаніў пальцамі па вечку стала. – Тут я, даруйце, выручыць вас не магу.

Маруся залыпала вачыма:

– Заўтра яшчэ, раніцай, паспрабую.. На Крывой Бярозе не была. Гэта вуліца такая. Яна далекавата.

– Заўтра? Раніцай? – насупіўся зяць.– Ну вы і даяце, ну ў вас і пратакол, шаноўная! Раніцай мне трэба быць у горадзе. Справы!

Маруся не ведала, што сказаць. Нарэшце ціха мовіла:

– Дык.. можа... хоць бы маёй... старой касой пазбіваў бульбоўнік... хоць трохі, га? Ехаў жа...

Зяць, не міргнуўшы, сказаў:

– Можна было б і паспрабаваць, але ж гляньце, гляньце на вокны: цёмна! Трэба быць больш разваротлівай, любая цешча! Час цяпер такі! Час! Не ты, дык цябе абскачуць! Больш энергіі, больш руху! А то бульбоўнік можа і на зіму застацца.

Раніцай, першым рэйсам, зяць паехаў. А бульбоўнік скасіў сусед Лёня, вясковы пастух. За бутэльку віна. Скасіў, дарэчы, Марусінай касой.

Маруся ж чакае цяпер зяця капаць бульбу...

У Зарэччы з двух бакоў абступаюць вясковую вулку хаткі. Маленькія, несамавітыя з выгляду. Побач з новымі дамамі яны – што неба і зямля. Але хаткі стаяць. Хоць сёння ўжо, як некалі, не цягнецца з комінаў тонкай павуцінай дым, па вечарах не ўспыхваюць шыбкі святлом.

Згарэла ў час апошняй вайны Зарэчча. Калі раён быў вызвалены ад чужынцаў, вярнуліся на папялішча людзі. З чаго пачынаць жыццё? Як? Трэба, трэба адбудоўвацца, не справа ж гэта жыць пад голым небам, хоць і цёплае яно, мірнае, ціхае.

– Мне, суседзечкі, вяліка хатка не трэба, – крадком змахваючы слязінкі з твару, роспачна мовіла тады Маруся. – З адным акном мне хопіць. Няма каму ў тыя вокны глядзець... Толькі каб яно на дарогу выходзіла. Пахавальная была, што Пятро загінуў пад Варшавай, але не забароніш сабе глядзець на дарогу – а раптам пакажацца ён на ёй? Былі ж выпадкі... Вось... Ну, а дзетак, самі ведаеце, завесці не паспелі...

Дапамаглі адбудавацца Марусі вяскоўцы. Потым дапамаглі Варцы, Лёксе, Акуліне...

Стаяць і сёння гэтыя хаткі.

Сіратліва стаяць. Адны. А вокны ўсё глядзяць і глядзяць на дарогу...

Бы некалі Маруся, Варка, Лёкса, Акуліна...

Марыя Пятроўна чытае ўнуку казку. У казцы змагаюцца, апантана скубуцца за свае нябачныя чубы дабро і злосць. Як і ў жыцці. Жанчына яна абаяльная, прыветная: госці калі якія надарацца, не ведае, куды іх пасадзіць, бегае, мітусіцца, а сама ззяе-палае ўся. Ад радасці. Але і прынцыповая Марыя Пятроўна, бывае, што і паказвае характар. Дакладней сказаць – паказвала, калі рабіла. Цяпер яна сама сабе гаспадыня, пан начальнік. У доме поўны парадак. Не крытыкнеш сябе: няма за што. Унук таксама хлапчанё паслухмянае. Толькі казкамі забаўляй. Любіць слухаць. Яно і добра: хоць сама гэтых казак начытаешся пад старасць, разважае Марыя Пятроўна, бо сваіх калі гадавала – не да іх, казак, было.