Піліп Ліпень - Рабаваньне па-беларуску

Дзьвюхстворкавыя дзьверы ў сталоўку, памаляваныя ў той жа тоўсты шэры глянец, што і дзьверы аўдыторый, былі расчыненыя. Набліжаючыся да іх, Лявон пачуў голас. Хутчэй за ўсё, голас належаў Янку, кухару, але з кім ён мог размаўляць? Можа, Адам Васілевіч зайшоў паабедаць? Голас быў трохі прыглушаны, мабыць ён даносіўся з кухні. Ля парога Лявон спыніўся, зьдзіўлены да крайнасьці: Янка дэкламаваў вершы.

Прыслухоўваючыся, Лявон ступіў наперад і стаў на парозе. Утульная сталоўка з двума шэрагамі пакрытых абрусамі сталоў пуставала, за вялікімі вокнамі капаў дожджык. Праваруч блішчала нержавейкай раздаткавая лінія, чыстая і халодная.

Чытаньне чулася з бакоўкі. Лявон ціхутка падыйшоў да бліжэйшага стала і сеў на крэсла. Да ягонае прыкрасьці, ножкі крэсла пад цяжарам цела ссунуліся і гучна рыпанулі па падлозе. У бакоўцы адразу ж раздаўся глухі ўдар, быццам нехта саскочыў з зэдліка. У сталоўку выбег Янка і спалохана ўтаропіўся на Лявона.

– Здароў!.. Як цябе занесла сюды ў суботу? – ён быў на пару гадоў старэйшы за Лявона, невысокі, сьветлавалосы і сьветлавокі, у белай суколцы і шырокіх пярэстых шортах. – Іспыт пераздаеш?

– Дзе там, проста зайшоў соку папіць.

Яны заклапочана глядзелі адзін на аднаго. Янка бянтэжыўся, што ягоную дэкламацыю мабыць пачулі, а Лявон узмоцнена думаў над трывожным словам «субота».

– Ты ўпэўнены, што сёньня субота? – нарэшце спытаў Лявон.

– Вядома! Учора была пятніца і іспыт у дзёньнікаў, – «дзёньнікамі» называлі студэнтаў, якія вучыліся на дзённым аддзяленьні; сам жа Янка вучыўся на завочным, адначасна працуючы кухаром у сталоўцы. – У мяне яшчэ Адам Васілевіч сьнедаў, булачкі з джэмам і амэрыкана, як ён любіць. Ды што здарылася, га? Ты думаў, што сёньня пятніца, і на іспыт прышоў?

– Не, на іспыце я ўжо быў...

– І што, заваліў?

– Заваліў...

– А якія квіткі папаліся?

Лявону не хацелася размаўляць пра іспыт і, каб перавесьці размову на іншую тэму, ён выказаў захапленьне пачутымі вершамі. Янка адразу пра ўсё забыўся і зачырванеўся. Лявон дрэнна знаўся ў паэзіі, але дзеля падтрыманьня гутаркі спытаў, хто ўлюбёны паэт Янкі. Высьветлілася, што кухар – прыхільнік сымбалістаў, але вышэй за ўсіх ставіць Рыльке. А такія паэты, як Ясенін – ягоныя ідэалягічныя ворагі. Янка стаў чытаць Лявону Рыльке ў сваім перакладзе. Ён чытаў шчыра і выразна, кончык ягонага маленькага круглага носа рухаўся ў тахт словаў, а рукі рабілі зародкі жэстаў, якія не пасьпявалі набыць форму. Янка ў сваёй новай ролі вельмі спадабаўся Лявону, але Рыльке здаўся яму нейкім каламутным. Ён папрасіў Янку пачытаць яшчэ свае вершы, а заадно напомніў пра апэльсінавы сок. Абодва ягоныя жаданьні былі задаволеныя адразу і са шчодрасьцю: Янка вынес яму двухлітровы пакунак соку і прачытаў цыкл сваіх санэтаў, прысьвечаных ночным перажываньням і ўражаньням. Шоргаты, цьмяныя водбліскі, прынесеныя лёгкім ветрыкам пахі, глыбіня цёмных бяззоркавых нябёсаў, маўклівы погляд адусюль, неўміручасьць, мінуласьць і будучыня.

Янка выслухаў, як належнае, хвалу, і, памаўчаўшы, выказаў перакананьне, што асноўнай вартасьцю паэзыі ёсьць ейная ўзвышанасьць і адарванасьць ад зямное рэальнасьці, відавочнай толькі для вачэй і зусім не аб'ектыўнай.

– Вазьмі самое слова «відавочны». Мы прывыклі, што яно азначае пэўнасьць нейкага факту ці зьявы, але забываемся на ягоную этымалёгію. Слова «відавочны» утварылася з выразу «відзець вачыма», але пагадзіся, што відомасьць не заўсёды адлюстроўвае сутнасьці зьявы.

Лявон не зразумеў.

– Усё вельмі проста! – Янка сеў насупраць Лявона. – Вось напрыклад сок. Для вачэй гэта ня больш як аранжавая вадкасьць, але для паэта – душа паўднёвых пладоў, што зьмяшчае ў сабе сонца, і адначасна асьвяжальная вільгаць. Разумееш? Адзінства сонечнага агню і зямной вады. Дзіўна, га?

– Мабыць. Але чаму нельга апець аранжавую вадкасьць як такую? Перад тваёй аранжавасьцю, вадкасьць, я сціпла кленчу, як перад сьвятыняй! Драбнюткія валокны апэльсіна зьмяшчаеш ты ў сабе, як рот зьмяшчае зубы.