Піліп Ліпень - Гісторыя Ролянда

Адзіным выключэньнем з усіх жывёлаў, якія падлягалі міласэрнасьці, была моль. Тата ненавідзеў моляў за тое, што адна зь іх праела дзірку ў ягоным любімым ваўняным шаліку, уласнаручна зьвязаным мамай. Згледзеўшы молю, тата выдаваў адважны ваяўнічы кліч, гукаючы ўсіх нас на вайну. Змагацца належыла тапкамі. Мы хуценька выграбалі з шафы тапкі – іх меўся цэлы стратэгічны запас – і беглі на заклік. Трапіць тапкай па молі было няпроста, але гэта толькі дадавала нам адвагі і ўдаласьці. Са страшэннымі крыкамі мы шпурлялі ў молю нашы снарады, падымаючы пыл і грукат, абвальваючы кнігі, карціны й рондалі, пакуль не зьяўлялася мама. Яна лавіла молю ў далоні і выпускала на вуліцу.

Пасьля гэткіх сутычак тата задаволена разгладжваў вусы і йшоў на кухню да прусака, якога назваў Ота, на нямецкі манер. «Мір табе, дружа мой Ота! – урачыста абвяшчаў тата, – дабрабыт табе і дастатак! Прымі гасьціннасьць гэтае хаты, бо яна – ад сэрца! Будзь шчасьлівы! Жыві! Дзей! Любі!» І крышыў прусаку булку. Мы аднойчы надумаліся высачыць, дзе жыве Ота, і ці дзеліцца ён булкай са сваёй матухнай, але ён сноўдаў па кухні бязмэтнымі коламі дый, падобна, ня меў ані сям'і, ані прытулку. Напэўна, гэта самотны прус-вандроўнік, вырашылі мы. І сапраўды, не прайшло й месяца, як ён зьнік. Тата чакаў паўтары дні, а потым загадаў нам абшукаць усю хату і гарод – раптам Ота зьнепрытомнеў і ляжыць дзесьці, пакутуе і чакае дапамогі? Але пошукі нічога ня высьветлілі, і тата быў зьбянтэжаны й нават абражаны. Некаторы час ён спадзяваўся на вяртаньне Ота, і яго калі-нікалі можна было застаць на кухні – сагнуўшыся, ён зазіраў пад шафку – тады мы адцягвалі ягоную ўвагу і прасілі распавесьці казку.

Пасьля зялёнага дантыста я тыдзень ці два хаваўся ў таварыша, у адной з камораў цакалёвага паверху санстанцыі, дзе ён служыў метадыстым. Ён паставіў мне ложак-раскладанку з шэрым брызэнтам на спружынах і паклаў камякаваты сеньнік. Пацукоў няма? Пацукоў няма. Курыць нельга? Курыць нельга. Ён пакінуў мне Новы Запавет, пакунак грэчы, алюміневы рондаль і кіпяцільнік. Вось табе ключ, замыкай знутры і сядзі. Прыбіральня ў канцы калідору, але толькі ноччу, каб ніхто ня бачыў. Я падзякаваў яму, і ён сышоў. Было вельмі ціха, ля сьценаў стаялі старыя кардонавыя скрыні. Я адчыніў адну – пульхныя зьвязкі папераў, табліцы, лічбы. Пад стольлю – вакно з кратамі, шэрае неба. Я заснуў.

Удзень я спаў, а ўвечарох да мяне пачалі вяртацца дзіцячыя страхі. Электрычнасьць на ноч вымыкалі, і я з сумам глядзеў на цёмнае, амаль нябачнае акенца. У першую ж ноч я перасунуў раскладанку да сьцяны і паклаў у галаве пад сеньнік Новы Запавет. Ляжаў, скурчыўшыся, і прыслухоўваўся да цішыні. Прадчуваньне шоргату, выразны пульс у здраньцьвелай руцэ. Шоргаты прыходзяць няхутка, толькі ў поўнай цемры. Першы – самы ціхі. Мімаволі глынаеш, і глыток выходзіць палахліва гучны. Цьмяныя ценярысы скрыняў, дзьве зоркі ў вакне. Шум машыны, за які чапляесься слыхам – даўжэй, калі ласка, даўжэй! Збочвае – водбліск фараў на столі – зьнікае. Далятае шум цягніка, згладжаны, занадта далёкі, каб дапамагчы.

Карціць у прыбіральню. Саджуся. Як ісьці ў гэткай цемры? Падаўшыся наперад, як астэахандрозавы дзед, расьпяўшы рукі, я намацваю дзьверы, намацваю ў кішэні ключ. Дзе сьвідравіна? Калі я згублю ключ, дык прыйдзецца шнарыць па падлозе. Нясьмела чыркаю запалкай – асьляпляльна! – шчык-шчык замок, расчыняю дзьверы. Даўгі калідор цягнецца направа й налева, трубы пад нізкай стольлю кладуць тлустыя цені. Чорныя павароты ў глыбінях калідора вагаюцца, ссоўваюцца. Запалка апякае пальцы. Я загрукваю дзьверы, шчык-шчык. Схаджу ўраніцу! Калі ўжо сьветла, але яшчэ нікога няма. Кладуся, падціснуўшы ногі, заплюшчваю вочы. Шоргаты чакаюць, а потым прыходзяць ізноў.

Хтосьці крадзецца па калідоры, нячутна, на дыбачках. Спыняецца ля дзьвярэй. Пульс б'ецца ў маім горле. Нехта павольна-павольна прысядае, падлязае ў шчыліну. Трызна, трызна! Нікога там няма! Злосьць напалову з жахам. Я адважна паварочваюся на сьпіну, і спружыны выдаюць мяне рыпам. Нешта лёгкае падае мне на твар, і я з хрыплым крыкам луплю рукой, ускокваю! Па далоні размазалася мярзота – ці тое прусак, ці тое павук. Я сутаргава адціраю далоню аб сеньнік, адчуваючы ў штанах цяпло й вільгаць. Абмачыўся! Рыкаючы з роспачы, скідаю нагавіцы, майткі, стаю з голымі нагамі ў цёмным склепе санстанцыі, жаласны й нягеглы. Як мне праць нагавіцы? Як сушыць?