Змітрок Бядуля - Сярэбраная табакерка

Гэтак плачуць часам наўмысна некаторыя зайчы хі, калі хочуць разжалабіць тупавухіх, як яны кажуць, мужоў. Вось гэтым самым спосабам спробвала Дзіда-дзедаўская палонніца ўздзейнічаць на яго доб рае сэрца. Дзіда-дзед ледзь не паддаўся, аднак вытрымаў апошні экзамен.

Палонніца адчула, што ўсё для яе скончана. Яна змоўкла — змоўкла, як усе ахвяры яе вострай касы. Ад сваіх ахвяр яна навучылася і маўчаць. Яна змоўкла, нібы памерла. Такая маўклівасць была страшней за плач. Небяспечная маўклівасць. Такой бывае маўклівасць драпежніка звера, гатовага ў кожную хвіліну скокнуць на беднага зайца.

Маўклівасць была цяпер адзінай зброяй Дзіда-дзедавай палонніцы. Яна рыхтавалася маўчаць тысячагоддзямі, каб выждаць долю хвіліны, калі яе нечаканы ўладар забудзецца і адчыніць табакерку. Вось тады...

I палонніца прыдумвала страшныя кары Дзіда-дзеду. Яна з ім расплаціцца так, як умее. Бедны будзе Дзіда-дзед, калі адчыніць табакерку — ой, бедны...

Пры гэтых словах дзед палез рукой за пазуху па табакерку. Унукі выпучылі вочы ад страху, выхапілі табакерку з яго старэчых рук і крыкнулі:

— Выпусціш, дзядок...

— Выпусціш... Выпусціш...

— Каго?

— Смерць!

— Ачмурэлі, дзеткі, ці што?

— Забыліся! Забыліся,— апраўдваліся ўнукі.— Мы думалі, што і цяпер Смерць сядзіць у гэтай табакерцы!

Па ўсёй хаціне зазвінеў дзіцячы смех. Дзед усміхнуўся і слабым голасам сказаў:

— Яшчэ вы, дзеткі, не выраслі са сваіх кашулек... Шмат чаму верыце... Эге!

Дзед задумаўся. Кожная часціна цела ў яго дрыжала. Здавалася, што яму тысяча год. У яго не было сілы і на тое, каб выцягнуць з табакеркі шчапотку тытуню. Бацькі пад рукі павялі старога ў яго каморку і палажылі спаць. Пайшла спаць уся сям'я. Уночы зноў распагодзілася. Спыніўся дождж. Праяснела неба, і ў хацінку ўзіраўся праз акно зацікаўлены месяц. Што ён бачыў? А вось што:

Дзед, ледзь жывы, трымаўся рукамі за сцяну і рухаўся да стала. Ён быў у доўгай зрэбнай кашулі. Да браўшыся да стала, ён адчыніў табакерку і нанюхаўся з такой прагнасцю, нібы цэлы год не нюхаў тытуню. Пачулася самая прыемная для яго музыка:

— Апчхі! Апчхі! Апчхі! Хатнія прачнуліся.

— Што з табой, тата?

— Я ж ледзь не памёр,— сказаў дзед.— Вы не здагадаліся падсунуць мне перад сном табакерку. Ледзь дабраўся да яе.

Дзед пайшоў у сваю каморку крокам юнака.

Пасля дажджу была цёплая раніца.

Гэту раніцу дзед назваў «грыбной», калі раненька-рана ён і ўнукі пайшлі з кошыкамі ў руках у грыбы.

Неба было цёмна-сіняе. Лёгкі ветрык забаўляўся вершалінамі лесу, нібы дзіцячай цацкай. Ён кідаў спелыя шышкі. Заяц-дзед і зайцы-унукі ўздрыгвалі. Ім гэты жарт не падабаўся. Яны асцярожнымі крокамі ішлі вузенькай сцяжынкай у грыбнік. «Грыбніком» дзед называў малады хвойнік ля касагору. Мох там заўсёды быў сухі. Там нараджаліся найлепшыя баравікі ва ўсёй аколіцы. Ісці на грыбнік трэба было касагорам, з якога добра відаць быў усход сонца.

Спявалі дразды. З нары выйшаў вожык і задзіраў лычок у неба. Чырвоны круг сонца ўзнімаўся з глыбін возера. Ён рос даволі хутка, нібы з вады яго падштурхоўвалі акуні і плоткі. Увесь касагор паружавеў. Шурпатыя скуры хваін засвяціліся. Можна было падумаць, што яны пустыя і празрыстыя і ўнутры запаліліся раптам свечкі. Лычок вожыка ад сонечнага прывятання ўспыхваў залатым дукатам. Свежа было ў паветры. Усё выглядала так молада і ярка — нібы нарадзілася першая на свеце раніца. I вожык — самы першы на свеце. I зайцы — самыя першыя на свеце. I баравічкі — самыя першыя...

Дзед пазіраў навокал яснымі, захопленымі вачыма, выкупанымі ў маладой раніцы. Унукі так разгуляліся, што дзеду прыйшлося стрымаць іх малады імпэт. Ён глядзеў на малых добрымі вачыма і сказаў строгім голасам:

— Ведаеце, дзеткі, што гэта лес, а не тэатр. Яшчэ можам натрапіць на гаспадара.

Дзед меў на ўвазе старога ваўка, свайго равесніка.

Баравікоў назбіралі хутка. Малыя бачылі іх толькі тады, калі яны ўжо ляжалі ў кошыках. Дзед гаварыў унукам, што ў такую ясную раніцу баравікі самі лезуць у кошыкі. Толькі трэба адварочвацца. Малыя адварочваліся, і дзед ім кідаў у кошыкі поўныя жмені баравікоў.

Калі кошыкі ўжо былі поўныя, дзед нанюхаўся тытуню і хацеў паласавацца салодкім чханнем. Ужо цела яго напружылася, вочы прыжмурыліся, ноздры расшырыліся, рот разявіўся. Дзед ужо быў гатоў даць волю сваім лепшым пачуццям праз чханнё. Але раптам... Вочы яго сталі строгія і трывожныя. Ён пачаў з усіх сіл стрымліваць сябе. Ён пачаў давіцца так, як бы глынуў костку. Грудзі яго ходырам хадзілі. Пальцамі ён даставаў нябесны пылок тытуню з ноздраў і прыдушыў чханнё тады, калі яно гатова было пачаць сваю салодкую страляніну.