Змітрок Бядуля - Сярэбраная табакерка

Лягчэй было, здаецца, стрымліваць плынь шпаркага ручая, чымся чханнё дзеда, але стары аказаўся здольным на такі звышгераічны ўчынак. Унукі глядзелі на яго з дзівам і ледзь не зарагаталі, бо ў тую хвіліну дзед быў вельмі смешны. Дзед хутка і моўчкі павярнуў іх тварамі ў другі бок, і вочы малых зрабіліся круглыя і бліскучыя, як шкляныя гузікі.

Дзед і ўнукі застылі на месцы за карчом-вываратнем. Іх позіркі таропіліся ў адзін пункт на вяршыні ўзгорка, і страх смерці цямнеў у іх вачах.

На самым хрыбце ўзгорка, які падпірае неба, налітае сонечным мёдам, ішоў воўк...

На фоне неба постаць ваўка вызначалася чотка, як малюнак на паперы. Воўк быў такі згаладалы і худы, што можна было пералічыць усе яго рабрыны. Адзін клык ён ужо даўно згубіў. Ніжняя губа вісела, як шматка. Месцамі воўчая футра так выліняла, нібы яе пагрызла моль. Ва ўсім целе ляснога гаспадара адчувалася небывалая млявасць. Можна было падумаць, што яго нядаўна адлупцавалі сукаватым кіем, як беспрытульнага сабаку.

Аднак яны баяліся яго...

Праз некалькі хвілін дзед і ўнукі лічылі грыбы. Пры гэтым стары з жальбой сказаў:

— Абодва мы з ім, з гаспадаром бору, старыя дзяды. Пара было нам памірыцца і частаваць адзін аднаго з табакерак. Але дзе там! Не хоча воўк з зайцам сябраваць — вольнаму воля. Ведаеце, што я вам скажу, дзеткі мае?

— А што, дзядок?

— Сёння ў лазню пайду. Пасля лазні буду доўга спаць. Таму хачу тут ля гэтага карча прадоўжыць апавяданне гісторыі нашага Дзіда-дзеда. Эге! Толькі вы, малыя, слухайце вушкамі, а вочкамі глядзіце направа і налева, каб нечакана стары воўк зноў не трапіў сюды. Бо калі возьме за вушы хоць старымі зубамі,— усё роўна не выпусціць. Хто ж тады нашы грыбы есці будзе?

Дзед працягваў спыненае ўчора перад сном апавяданне:

— Дзіда-дзед нёс дахаты табакерку з палонніцай. За пазухай, на голых грудзях халоднае серабро табакеркі пякло яго агнём. Ён прыціскаў рукой маленькую скрыначку, за якую любы кароль аддаў бы ўсё сваё каралеўства. За гэту скрыначку народы гатовы былі насіць на руках Дзіда-дзеда, як героя, як вызваліцеля усяго свету ад тысячагадовай бойні. Ён, Дзіда-дзед, іццявіў нясмелую мару ўсяго жывога на зямлі: запаланіў адвечную грабежніцу жыцця, выцер слёзы з усіх вачэй, знішчыў страх небыцця.

Адчуванне Дзіда-дзеда было дзіўнае. Думкі ў галане пераскоквалі адна праз адну, як вырай птушак, які спяшаецца ў вечнае лета. Яму здавалася, што ўсё гэта не ява, не сапраўднасць, а сон, казка. Пакуль што ён усё будзе трымаць у вялікім сакрэце. Нават сваім родным, вечна напалоханым зайчыкам не раскажа.

Дзіда-дзед аглядаўся навокал — на возера, на лес, на неба, на паплавы і ўзрадаваўся: «Мне ж цяпер не трэба баяцца нікога і нічога». Раптам пачуў здалёк грукат фурманкі і крык чалавека на каня: «Но-о-о! Но-о-о!» Дзіда-дзед па старой прывычцы трывожна навастрыў вушы, але тут жа схамянуўся і зарагатаў на ўвесь голас:

— Го-го-го-о-о! — і закрычаў чалавеку, які не чуў яго: — Ці ведаеш ты, чалавеча, якім ты стаў шчаслівым? Калі едзеш з хворым дзіцем да доктара — вярніся дахаты! Доктар ужо нікому не патрэбны. Няма Смерці! Чуеш? Няма Смерці! Няма!

Ён глядзіць на сонца, на птушак у небе, I ў яго галаве не тоўпіцца вялікая на ўвесь свет радасць... «Заўсёды, заўсёды буду на ўсё гата глядзець... На месцы ранейшых магільнікаў цяпер зацвіце яблыня». Ён пачаў падскокваць, танцаваць, кружыцца, як уюн. Свет стаў цесны ад радасці. Ён заспяваў:

Раптам ён спыніў песню і пачаў узірацца ў бярэзнік. Вочы яго напоўніліся роспаччу і расчараваннем. Ён акамянеў. Вось што Дзіда-дзед, вечная памяць яму, угледзеў.

Па сцежцы з усіх сіл імчыцца воўк — малады, аграмадны, магутны. Яго ногі пругкія, і лёгкія на скаку. Ён знекуль цягне авечку... Ці ж так? Не! Не! Не! Дзіда-дзед пачаў супакойвацца. Беласнежная авэчка ляжыць на воўчай спіне, гайдаецца, як на пярыне, і зусім не баіцца. Вочы яе лагодныя. Яна не бляе, а пазірае з цікавасцю на белагрудыя бярозкі колеру яе шэрсці.

Вочы ў ваўка, спачатку злыя, з драпежніцкім жоўтым бляскам, пакрысе робяцца добрымі, спакойнымі, бадай-што такімі, як у авечкі. Нібы нутро звера пачынае астываць ад таго страшнага пекла і смагі ў крыві, якое паліла яго самога, яго бацькоў і дзядоў. Воўк змяншае свой тон, пакуль зусім не спыняецца. Крыху прыхіляе пярэднія ногі, і з яго спіны павольна, нібы з карэты, злазіць авечка.

I авечка і воўк пачынаюць з цікавасцю абнюхваць адно аднаго. У іх выгляд брата і сястры, якія дагэтуль шмат год не бачыліся. Яны ліжуцца, кладуць галовы адно аднаму на карак з нязведанай дагэтуль пяшчотай. У ваўка пачынаюць нараджацца новыя, незнаёмыя яму самому гукі: ён буркуе, як голуб.