Іван Пташнікаў - Тартак

«Што яны там робяць, дзеці? Плачуць па мне? Я ж не вечная... А што вечнае? Вот без вас, дзеці, нішто на зямлі не вечнае...» — падумала яна і пайшла да іх.

Аркадзя здалёку здаўся як Сяльвестра...

— Глядзі на яе... Заўтра зноў касіць пойдзе. Касец... Гавару ёй: я сама скашу, дык не-е... — хацела на яе накрычаць Волька. Але Аркадзя засмяяўся:

— Яна ў нас такая...

Яна стала ля іх і глядзела на поле і на дарогу пад Сушкава, дзе бразгалі прычэпамі МАЗы.

З дарогі, з гары ад могілак, на вёску гнала пыл...

1998

Жоўты бераг ля Віліі не кожнуго зіму заносіла снегам. Бывалі зімы, што ён так і стаяў голы — высокі, стромы, светлы ад жоўтага пяску, які толькі змярзаўся, беручыся грудай і пакрываўся белым, аж сінім інеем. Але і сіні іней, і пляйстры рэдкага белага снегу змятаў, як гальніком, шалёны халодны вецер з-за Віліі, заходзячы з поўначы, з Жызнавы, і бераг стаяў голы і быў відаць аж здалёку.

Яго падмывала тут, на павароце, Вілія, гонячы крутую чорную ваду і не замярзаючы нават зімой у вялікія маразы; задмывала кожную вясну і летам у паводкі, аж пакуль сёлетняй вясной зусім не падмыла карэнне ў старасвецкай сасны, што стаяла ў яго на краі, тоўстай, у два абхваты, рагатай, жоўтай і смалістай, якой канчаліся Ліпнікі — сасновы векавечны лес, які, ахінаючы вёскі, ішоў адгэтуль, ад Віліі, здавалася, на край свету.

Упаўшы з берага верхам у ваду, сасна сваімі двума дзідаватымі раламі ўтварыла пад сабой адумыслую пячору, нязвыклую для вока.

Летась снегу на Жоўтым беразе не было ўсю зіму. А сёлета зіма пачалася ранняя, калючая; маразы як узяліся позняй восенню, так і пяклі, не адпускаючы, і адразу з маразамі пайшоў снег сухі, сыпучы, густы. Яго гнала і гнала і днём і ўначы паўночным ветрам на Вілію і на Ліпнікі, заносячы ўсё на свеце. У кароткія адлігі снег злягаўся, пасля адразу хапалі маразы, і яго зноў гнала з-за Віліі, з поля ад Жызнавы.

Пячору пад злеглай сасной зверху засыпала снегам, зраўняўшы з зямлёй.

Адзінец — немалады ўжо, шасцігадовы лось, падагнуўшы пярэднія ногі, увесь змакрэлы і аблеплены ледзяшамі, ссунуўся з Жоўтага берага на каленях каля самай пячоры да пролабкі ля берага ў Віліі і, апусціўшы гарачую пысу ў чорную ледзяную ваду, стаў смактаць, задыхаючыся, сапучы і раз за разам паварочваючы галаву з цяжкімі прыледзянелымі рагамі назад, у бок Ямскага.

Недзе там, адстаўшы ад яго, засталіся ваўкі. Гайня... Падавалі толькі здалёку голас, падвываючы. Ён вадзіў іх цэлы дзень кругамі па Ямскім і, адарваўшыся ля Пагурка, прыйшоў у Ліпнікі, на Жоўты бераг да Віліі.

Халодная вада апякла ледзяной гарачынёй і рот, і горла, і ўсё нутро, калола ў зубы і совала нечым вострым аж у галаву пад цяжкія рогі — ніяк сёлета іх не скіне, — і ён чуў, што ад вады слабее, раптоўна, у якую долю часу. Выматаны за дзень — зрушылі яго тры ўзвярэжаныя ад голаду ваўкі ў маладым сосніку пад Ямскім усходам сонца, дзе ён ціха гломзаў мерзлыя калючыя і крохкія сасновыя вяршкі з пупышкамі, якія востра пахлі смалой і вясною, і, не даўшы нават спыніцца на крок, каб перавесці дух, гналі і гналі, насядаючы, па Ямскім лесе. Ён круціў іх па балоце і старасвецкім ельніку, выбег, каб адарвацца аж на поле да вёскі, пад Леснікі, але і яны — трое — выбеглі за ім... Ён тады рвануў праз голы малады бярэзнік і праз дарогу, каб звярнуць у Ліпнікі — старасвецкі сасновы лес, што пасля Ямскага цягнуўся ўдоўж Віліі. Трое натапыраных ваўкоў, — ён добра іх разгледзеў: два старыя, вопытныя, трэці меншы, малады яшчэ — пераярак — аставаўся ўсё ззаду ў іх, — кінуліся за ім, следам і па полі, і па бярэзніку і не адпускалі аж да Каралінскай пасекі, пакуль добра не звечарэла. На Каралінскай пасецы дарогу ім усім перагарадзілі леспрамгасаўскія машыны, гружоныя дрэвам — аж дзве. Цямнелася, і яны ішлі з уключанымі фарамі, рассякаючы марозную туманную цемень вострым калючым агнём. Ён, Адзінец, смела скочыў паміж машын праз дарогу, а ваўкі спалохаліся і адсталі.

Ён бег і бег у Ліпнікі да Віліі, пачуўшы, што адарваўся, што за ім ніхто ззаду не хакае і не перагыркваецца, што ззаду ціха. Уратавалі на гэты раз машыны і людзі...

Галодны цэлы дзень і саслабелы, ён цяпер, пасля вады з Віліі, зусім саслаб і не мог падняцца з калень. Апёршыся на іх, ён круціўся і круціўся на адным месцы, перабіраючы заднімі нагамі, пакуль не апёрся ў халоднай вадзе сваім гарбатым носам аб ільдзіну і не адштурхнуўся, выпрастаўшы пярэднія ногі, засопшы і напусціўшы пад сябе белай пары з ноздраў. Жменька пары пасля яго так і павісла з краю над Віліёй, як палоска туману.