Іван Пташнікаў - Тартак

Касу ёй браўся накляпаць Царук:

— Пачакай, Сяльвестрыха... Выдасца некалі свабодны вечар... Куды ты сама са сваёй метровай васьміручкай... А там — і скосім.

— Не. Я сама. Забыліся ўжо, як мы, бабы, і ў вайну, і пасля вайны... І Кратоўку, і Зурэчча, і Цяні, і Карчаваткі скошвалі... Падаткнём падалы пад пояс і... Я сама.

Звініць васьміручка, і шапоча мятліца, кладучыся ў пакос. Выспела, абмалацілася на ветры, адны пустыя мяцёлачкі падаюць з разгону ад касы пад ногі.

Адстаяла сваё за лета трава-мятліца і цяпер пустая. Як і яна, Александрына...

З мятліцай кладзецца ў пакос ржавая ад старасці і балотнай твані сінюха, хвошч і асака, на вільготным месцы высокая, аж у пояс. Пад імі бабок і рабінка. Перакручаная дагары касой, яна бялее на сонцы і пахне. На ўсё Зурэчча, як кмін дома на ўвесь гарод...

З гарода ўчора раніцай да яе і прыйшоў Петражыцкі — яна бачыла праз акно, як ён пераходзіў рэчку, — прыйшоў аж у хату з меркай-сажнем на плячы:

— Ну, суседка, я гатоў... Пойдзем, адкіну твайго законнага паўгектара. На сушэйшым... На мурагу... Ад Сушкава, ад крыніцы. А захочаш — крыніца не граніца. Я гатоў... — пастукаў ён рукой па сажні.

— Яно і відаць, што гатоў... Калі з ражном на плячы аж у хату прынясло...

— Суседка, а можа... — збедніўся ён. — Няўжо я цябе тады зімой дарма на вазку ў Сушкава вазіў? Аскупела, суседка...

— Ты ж ужо на нагах чуць стаіш і мяне яшчэ некуды збіраешся вясці? Вочкі ў цябе ўжо самі пахаваліся... Хаця табе хоць сцы ў вочы, будзеш казаць, што дождж ідзе. Не наражайся...

— Ай, суседка, заводзішся... Я не пакрыўдзіўся. Я цярплівы. Пачакаю, адпусцішся. Пайшлі тады, мне загадана. Ражна гэтага, — пастукаў ён яшчэ раз па сажні, — можам не браць. На вока адкіну твайго паўгектара. А то — колькі захачу. Сыдземся...

— Лішняга я не хачу і не вазьму...

Ідучы ўчора раніцай з ім на Зурэчча, яна перайшла раку па кладцы, ачэсаным бервяне з поручнем, — ляжала якраз проці іх гарода, у канцы, Аркадзя летась паклаў, — Петражыцкі на кладку не пайшоў. Перацёпкаўся ў гумовых ботах па мелкай вадзе — усё падымаў угару мерку, як падаваў ёй, каб яна, Александрына, яго за гэту мерку трымала. А то — носам паляціць у ваду.

У самым канцы Зурэчча, якое збіраліся разбіваць на шнуры — дзяліць людзям на працадні, якое сяк-так убераглі за лета ад беглай жывёліны, не надта туды пускаючыся са скацінай, — Петражыцкі ішоў з меркай, перакідваючы яе, як кульгавы нагу, ад рэчкі аж да асушальнай канавы, што цягнулася ад Сушкава, ішоў паволі, як шкадуючы.

— Адзін мурог... Шафран... Я не скупы. А за крыніцай — зямля нітральная. Я вочы заплюшчу...

— Ды адчапіся ты ад маёй галавы... Рабі тое, што табе загадана, — яна ішла за ім проста так, каб не стаяць на месцы: душыць нейкая гарачыня, і ўсё.

Яны адтапталі ад самай рэчкі да канавы па траве мяжу і заламалі ў канцы альшэвіну: зрабілі знак. А над імі, чапляючыся крыллем за галовы, лёталі кнігаўкі — дзве — і пішчалі на чым свет стаіць.

Шарх... — шаркоча і звініць па дуддзі цяжкая фінская васьміручка, цягне ўніз без прывычкі рукі і, вострая, як брытва, рэжа пад сабой мох; сінюшку з казламі і высокай белай дзяцельніцай злізвае лёгка і мякка, што карова языком. Можна і не спыняцца, каб пасцябаць мянташкай, дастаўшы яе з кішэні фартуха. Хіба толькі каб адсапнуцца. Выцерці з ілба густы цёплы пот...

Звініць у траве васьміручка, і звініць над галавой кнігаўка, як і ўчора... Толькі сёння яна адна на ўсё Зурэчча... І ракоча за вёскай на Загуменні трактар без сціханага.

«І дзень, і ноч. Нібыта вёска не можа і жыць без трактара...»

Заныў у небе над галавой самалёт і ные доўга, не сціхаючы, прычапіўшыся, як пчала. Хочацца задраць галаву і злавіць яго вачыма, але не дае сонца — паднялося ўжо высака на зацягнутым белымі палосамі небе і не дае глядзець.

На Зурэчча яна прыйшла додніцай, з туманам, яшчэ МАЗы не хадзілі грэбляй, і ўжо, зрабіўшы склад, гоніць пяты пакос да рэчкі — ходзіць кружка.

Лучылася куп'ё, парослае пад травой зязюльчыным мохам і верасам. На верасе падскоквае каса і звініць, як пад малатком на бабцы...

Пасля верасу каса просіць і бруска і сцябачкі...

Калі спыняешся, чуеш, як нямеюць разагрэтыя рукі і ныюць плечы. Баліць скура на жываце. Уваччу скачуць і конікі, і куп'ё. Наперадзе залапатала крыллем дзікая качка — узляцела з травы.

Толькі б не сашмыкнуўся з касы брусок... Толькі б былі цэлыя пальцы...

На павароце ў Карчаваткі азываецца, шваргочучы, рака, хаваючыся ў бліскучым кунатым вербалозе. За ракой, за вербалозам, бацяны — маленькая ціхенькая засмучаная чародка, — збіраюцца ў кучку перад далёкай дарогай...