Іван Пташнікаў - Тартак

— Что же вы, тетя, молчите? Вот здесь, в уголочке. Возьмите ручку...

Яна ўзяла з рук у незнаёмай дзеўчынёхі маленькую-маленькую чырвоненькую ручку і распісалася там, дзе ёй паказвалі пальчыкам. Як укалола сябе яшчэ раз востранькім канцом ручкі ў збалелае за ўсе гады сэрца...

Нешта ўсё гаварылі да яе Царук з Петражыцкім, але яна не чула што.

На загуменні ў калгасны свіран яна не пайшла. Вылезла з кабіны і стала на прытоптаным рудым падарожніку. Хоць забі. Не ідуць ногі.

— Не хадзі, матка. Усё зробім самі. Што, мех забылася? Знойдзем... — Царук гэта гаварыў да яе ці Петражыцкі, яна не магла разабраць. Стаяла, адвярнуўшыся ад свірна, дзе і вядром бразгалі, і стукалі жалезам, і гаварылі наўзавады адзін перад адным, смеючыся і лаючыся, і глядзела праз ранішнюю смугу ў неба, дзе бегла насустрач хмарам сонца і не магло прабіцца праз іх... Недзе там, у самым канцы Хадакоў, даставаў аж да яго, да сонца, высокі новы драўляны геадэзічны маяк. На самым яго вострым версе сядзеў груган, чорны, цяжкі. Пакуль яна глядзела, ён зляцеў некуды ўніз і на яго месца адразу сеў другі...

На загуменні ля свірна на зрудзелым падарожніку ля самых яе ног ляжала вялікая, чырвоная, з вострым шчарбатым грэбнем куча ўгнаення — прывезлі яго і сссыпалі летась увосень. Пад дождж. Чырвоная куча з вострым верхам узялася ў камень...

Яна стаяла і стукала аб кучу — аб чырвоны камень — абцасам гумовага бота, аж пакуль не загаварыў да яе Петражыцкі, несучы на плячы, нагнуўшы набок галаву, белы вузкаваты новы поўны і цяжкі мех:

— Самае лепшае, суседка, адборнае. З-пад камбайна. Насенны фонд... І мяшок калгасны. Вернеш мне. Хаця можаш і не варочаць, расчытаемся... — ён і тут набіваў сабе цану: закідваў наперад. — Я астаюся, мне пільна трэба старшыня. А калі ён будзе... Залазь у кабіну на маё месца. І — кляпі касу. Заўтра падыду і адкіну цэлага паўгектара...

Мяшок з жытам мужчыны ўскінулі ў кузаў і прытулілі стаймя ў куточку ля самай кабіны.

У кабіну яна не села, хоць яе прасіў і Царук. Сказала, што не любіць смуроду...

— Ну і баба... — крычаў здалёку, ідучы ў канцылярыю, Петражыцкі. — Ці ты, Сяльвестрыха, занадта разумная, ці зусім дурная... А касу, баба, кляпі...

Царук памог ёй падняцца на кола і перакуліцца праз борт. Яна хацела спачатку сесці на мех, пасля падумала, што робіць нешта не тое, што на гэта жыта грэх садзіцца. Як усё роўна на Сяльвестру... У кузаве, бліжэй да кабіны, было накідана ладне саломы. Яна стала ля мяха на калені на салому і ўзялася рукамі за борт, каб не надта кідала.

З загумення ехалі полем, і здалёку была відаць грэбля. Па гэтай грэблі і павезлі тады, восенню, Сяльвестру... Ноч была чорная, і машына чорная, і грэбля — як сажа. І цёмна — нават фары ў машыне не ўключалі...

Па дарозе з Хадакоў перад самай грэбляй былі могілкі, на дзве вёскі — задраздзянскія і сушкоўскія. Перад выездам на вясковую дарогу, ля самых могілак, Царук на якую хвіліну спыніўся, і яна, гледзячы на могілкі, падумала, што каб Сяльвестра памёр дома, сваёй смерцю, да яго можна было б схадзіць на магілу ў любы час...

Царук, ціхі калгасны шафёр, недзе равеснік Петражыцкага, толькі той сівы, а Царук чорны, кучаравы, адчыніў дзверцы і стаў на падножку:

— Можа, сядзь, Сяльвестрыха, лепш у кабіну... А то стыдна ад людзей. Сам адзін сяджу ў кабіне, а...

— Не трэба. Мне тут добра. Пабуду з ім, з Сяльвестрам... — сказала яна і падумала: сказала, мусіць, адрэчы — Царук добры чалавек, а вунь што падумае...

Дома Царук занёс, узяўшы з машыны на плечы, мех у хату, паставіў у парозе на канец услона і адразу падаўся за парог. Яна хацела яшчэ злавіць яго за крысо, каб хоць дзякуй сказаць, але ён усё роўна як збег з хаты, толькі памахаў каля вушэй рукамі.

Дзверы пасля Царука так і засталіся расчынены.

І ў другую палавіну хаты яны былі расчынены насцеж.

У той палавіне на стале пісьмо... У гэтай на лаве мех з жытам...

І там, і тут — Сяльвестра. Дома: і ў адной палавіне, і ў другой...

І яе ахапіла такая гарката і немата, што яна зноў апусцілася ля мяшка на калені і, ашчапіўшы галаву, закрычала нема — на ўсю хату, на ўвесь двор, на ўсю вёску...

Яе голас пачулі куры і збегліся ў хату з усяго двара да мяшка — думалі, што яна кліча іх карміць. Абступілі і, пазадзіраўшы галовы, глядзелі на яе...

Звініць на падсохлай, перастаялай за лета балотнай мятліцы новая бліскучая фінская каса-васьміручка, тая, якую сама купіла ў Плешчаніцах, сама асадзіла, сама ўчора вечарам кляпала на старой вялікай бабцы, што тырчала ў чорнай дубовай калодачцы ў свіронку. На ёй яшчэ кляпаў косы Сяльвестра. Душылі слёзы — цякуць сёння і цякуць, — капалі на прыржавелую бабку, крывавячыся.