Іван Пташнікаў - Тартак

Канверт адклеіўся лёгка — відаць, Магрэта сама ўжо ўсё прачытала, калі нават не захацела пачуць, «што пішуць», і Александрына хуценька разгарнула складзеную ўчэцвера белую-белую паперку з чорнымі літарамі — кучкай — злева ўверсе. Яны адразу кінуліся ў вочы.

Яна хапалася пальцамі то за белую паперыну, то за акуляры — спаўзаюць і спаўзаюць з носа, але ў іх добра было чытаць — кожную літарку як хто падносіў да самых вачэй.

Военный трибунал

Белорусского военного округа

31 января 1958 г.

№...

гор. Минск

Ніжэй, пад чорнай кучкай літар, яна прачытала:

СПРАВКА

Дело по обвинению Пташник Сельвестра Лазаревича пересмотрено Военным трибуналом Белорусского военного округа 28 января 1958 г.

Постановление от... 1937 г. в отношении Пташник Сельвестра Лазаревича отменено, и дело за отсутствием состава преступления прекращено.

Пташник Сельвестр Лазаревич реабилитирован посмертно.

Зам. председателя Военного трибунала

Белорусского военного округа

І подпіс у канцы. Яна ўчапілася вачыма, не ведаючы чаму, адразу за гэты крывы подпіс. Знаёмае, вельмі ж знаёмае прозвішча. Яна чула яго.

Пасля яна аціхла: ёй пачало рабіцца ўсёй горача. Гараць агнём шчокі, як ад чалесніка. Тады зноў пачалі стыць плечы.

Ніякага знаёмага прозвішча яна не ведае... А тое, што Сяльвестры няма даўно жывога — цяпер ужо ведае... Цяпер нават пра тое ў паперы напісана...

Яна зняла з носа акуляры, паклала на абрус на стале, не хавала ў футляр — будуць яшчэ доўга чытаць і яна, і Волька, паклала ля іх пісьмо: канверт асобна, белы ліст з чорнымі літарамі асобна і сядзела на крэсле не варушачыся, то гарачая, то халодная і пустая...

Дваццаць гадоў яна помніла, што Сяльвестры няма, але ўсе дваццаць гадоў думала, што ён жывы. Помніла, але не памінала... А трэба было памінаць... Аж дваццаць гадоў...

Яна сядзела на крэсле, апусціўшы рукі, глядзела на сцены, пабеленыя глінкай, на вокны, на белы снег за імі. Калі ж усё гэта, як у яму, знікала, яна ўпіралася вачыма ў шырокае лісце фікуса, у партрэт у рамцы на сцяне, у ходзікі і ў чорную круглую каробачку радыё.

І ходзікі, і радыё маўчалі...

У вачах то белае, то чорнае... І слёзы з воч... Самі цяклі руччом, самі перасыхалі, пасля зноў цяклі...

І так, мусіць, да вечара. Яна не помніць.

Калі ззаду ў першай палавіне хаты бразнула клямка і загаварыла, вярнуўшыся з работы, Волька, было ўжо цёмна: і ў хаце, і на дварэ...

Ёй здалося спачатку, што да яе загаварыў Сяльвестра — з глухой цемені і пустаты...

Вясна была позняя, халодная і — усё дажджы. І днём і ноччу. Аціхнуць і — зноў. Адна гразь — і на вуліцы, і ў гародзе. Чуць пасеялі яго. І ля ракі, і за вуліцай. У самы дождж — халодны, золкі, як увосень.

Сеяць гарод прыехаў памагаць Аркадзя. Чытаў пісьмо з чорнымі літарамі ўверсе і доўга, трымаючы яго ў руцэ, хадзіў па хаце — узад-уперад.

Перагаварылі за гэты час, перавярнулі ў памяці ўсё, як гарод усё роўна перакапалі... Аж на душы стала лягчэць.

Паехаў Аркадзя, а дажджы не сціхалі, і ў душу зноў варочалася скруха. Каб хоць не мокрая нудота на дварэ... Здавалася, што так будзе да канца свету...

Але аднойчы раніцай расчысцілася неба — ні хмурынкі, ні белага туляжка, — стала празрыстае і ядранае, і адразу запякло сонца, як дачакаўшыся свайго.

Лета пачалося гарачае, і гарачыня стаяла аж да восені. Праз тыдзень мокрая зямля высахла і патрэскалася на сонцы, а тады падзьмулі сухія гарачыя вятры з поўдня — з Сушкава, і МАЗы падымалі на вуліцы і на грэблі хмарамі пыл. Пыл заносіў і гароды, і хаты, і ўсё Зурэчча — выган ля вёскі.

Сонца днём угары над Зурэччам маленькае і гарачае, вечарам у канцы вёскі вялікае і чырвонае. І туман над ракой чырвоны. І месяц чырвоны...

Толькі начная раса ратавала тое, што яшчэ расло, не згарэла. І так да самага жніўня, калі неба пачыналі зацягваць сінія доўгія палосы, варожачы на дождж, а Зурэчча, і раку, і вуліцу — сівы вільготны начны туман.

Можа б, жыццё пайшло, як і раней: трэба было ратаваць гарод, думаць, адкуль прынесці карове на зіму вязку сена, і пісьмо пачало ўжо забывацца. Ляжала ў канверце на стале на белым абрусе пад акулярамі на відку, як усё роўна яго яшчэ рана было хаваць.

Але яна не брала яго ўжо так часта ў рукі. Ідзе каля стала, стане, пастаіць і пойдзе далей — чакала работа.

Можа б, пісьмо і забылася, калі б зноў аднойчы пад вечар не забеглася Магрэта, прынёсшы дзве газеціны: і мінскую, і сваю, раённую.

— Зімой мерзлі, а цяпер гарым. Па такой гарачыні пакуль на пошту ды назад... Добра, што «прычэпы» бяруць у кабіну, як зімой.