Іван Пташнікаў - Тартак

— Дапоўніць? Больш нічога не хачу дапаўняць. А каб можна было дапоўніць — дапоўніла б... Што згнаілі маладымі ў зямлі і майго Сяльвестру і Савэрку... І ў нашай вёсцы па чалавеку, лічы, праз хату...

— Прачытайце і там, дзе пазначана: пратакол мною прачытаны — распішыцеся. Там, дзе стаіць: 26 снежня 1956 года. Справа вашага мужа Сяльвестры будзе перагледжана. Вынікі паведамім.

— Чытаць я не буду. Няма ўжо чым. Няма вачэй... Палавіна выцвіла, а другую палавіну выплакала... Далёка яшчэ бачу, а чытаць — не магу.

Узяўшы здзервянелай рукой яго чорную вялікую самапіску, яна паставіла свае каракулі там, дзе ён паказаў пальцам. Як у калгаснай ведамасці, калі палучала на працадні. Больш яна ніколі нідзе не распісвалася. Не помніць.

Вялікая чорная ручка была халодная як лёд, і яе ніяк не маглі сціснуць пакрэплыя ў цёплай хаце пальцы.

Яна ішла дамоў з Сушкава па занесенай снегам каляіне ад машыны. Снег раставаў на цёплых яшчэ пасля Юстынінай хаты шчоках і мяшаўся са слязьмі, халоднымі і салёнымі. Не так лёгка было ісці дамоў пад вецер. На горку да могілак яна паціху ўзышла, а ісці ўніз да грэблі не магла: занясло каляіны і ад машын, і ад саней — снегу па калена, — і пачыналі мерзці ногі ў бурках з галошамі.

«Калі перад табой усягды заносіць дарогу пяском ці снегам, нялёгка табе па ёй ісці... Спатыкаешся...» — падумала яна пра сябе, захінаючы хусткай мокрыя шчокі ад вострага ветру і калючых дробных круп, што секлі без аддухі ў твар.

Ад маста яна пайшла наўскасяк аселіцай — па гурбах, але бліжэй у вуліцу.

Дома Волькі не было — не прыйшла яшчэ ад мяліцы. Карова ў хлеве маўчала — не рыкала і не біла рагамі ў сцяну, не адзываліся і парасяты, — значыць, Волька прыходзіла днём на палудзень: дагледзела.

Скінуўшы кажух на лаву ля акна, яна закруцілася была па хаце — у першай палавіне: ні стаць, ні прысесці, ні за што ўхапіцца...

Узяла вілачнік, адсунула на прыпечку засланку, дастала гаршчок з заціркай — і адразу пакінула.

«І лыжка будзе валіцца з рук... Не толькі вілачнік...»

Хацелася некуды ісці і ісці, не сядзець бы толькі на месцы. У хаце — у другой палавіне — на яе натапырыліся калючыя аліясы ў гаршках. Са сцяны, здалося, высака, аж з-пад столі, на яе зірнулі з-за шкла з партрэта ў счарнелай рамцы Сяльвестра і яна сама — бліснулі халодным святлом ад белага снегу знадворку.

Яна доўга стаяла ў парозе і глядзела на партрэт. Партрэта ўжо даставаў знізу фікус у цёмным лісці і сваім верхам калоў яго знізу, як дзідай. Мінуў чорную круглую каробачку ад радыё, ходзікі і палез пад партрэт.

Хацелася пабегчы аж у Маладэчна да Аркадзі, да Алі, пагаварыць з Перапёлкам — ён жа дырэктар фабрыкі і разумны чалавек. Да ўнукаў на край свету, толькі б не сядзець... Гэтулькі гадоў прайшло. Дваццаць, лічы, а ўсё — як учора...

Не супакоіла яе і Волька, з цямном прыйшоўшы з работы. Цэлую ноч яна не магла заснуць — расказвала і расказвала ўсё Вольцы...

А назаўтра раніцай зноў секлі дробныя крупы ў акно ад вуліцы і зноў стукаў дзюбкай у шыбіну ўчарашні гіль — варажыў на доўгія халады, — але яго не было відаць: за ноч замерзлі ўсе шыбы — і ад вуліцы, і ад двара.

Прайшоў год і адзін месяц — пасля допыту ў Юстыны ў Сушкаве яна цяпер чакала вестак і лічыла кожны дзень, а то і кожную гадзіну, — калі якраз у такую, як і тады, мяцеліцу з маразамі ў хату недзе ўпаўдні бразнула клямкай Магрэта з Сушкава, прыветлівая жанчына гадоў сарака — калгасная пісьманоска. Прыехала на МАЗе ў кабіне аж з Крайска — з пошты. Па такіх гурбах і марозе добра, што хоць раз у тры дні азывалася. Аддала пісьмо, нават не сказаўшы, адкуль яно, — перш дык гаварыла, адкуль пісьмы, — і хуценька за дзверы. Не пагрэлася нават.

— Ды не, сястрыца, пабягу адразу. Я і не змерзла нават, у кабіне седзячы. Пабягу да маста. Вот-вот першыя машыны з дрэвам назад пойдуць, я ўжо ведаю. І шафёры мяне ведаюць, бяруць у кабіну. Загібець можна ў такі мароз...

Зноў бразнула клямкай і пакуль зачыніла дзверы, з-за парога аж да стала пакаціўся клубком мароз.

Александрына пачула, як яе пачало трасці ад гэтага клубка... Яна стаяла, апусціўшы пісьмо ў руцэ, баялася нават падняць яго да вачэй і думала, што трасе ад пісьма, трасе ўсю і пісьмо ў руцэ трасецца.

Пайшла ў другую палавіну, села на крэсла ля засцеленага белым абрусам стала — якраз пасярод хаты, — узяла з яго Вольчыны акуляры — ляжалі на ім як на паяўку ў жоўтым футляры, тыя падыходзілі і ёй, Александрыне: абедзве былі дальназоркія, і ніяк не магла ўскрыць канверт: усё трасуцца рукі...