Іван Пташнікаў - Тартак

Ён доўга глядзеў на яе добрымі вачыма і маўчаў. Не ведаў, з чаго пачаць, ці што? Тады зноў падняўся з-за стала:

— Вам будзе лепш, Аляксандра Раманаўна, калі распрануцца... — падышоў, узяў рукамі за плечы. — Зніміце кажух. У хаце цёпла, Юстына натапіла, як перш у школе.

«І пра Юстыну ўсё ведае», — падумала яна.

Ён узяў у яе з рук кажух, аднёс у парог і павесіў там на высокую стаячую дзідаватую вешалку, відаць, засталася яшчэ ад школы — на ёй вісела і яго паліто з каўняром і дарагая зімовая шапка; яна зняла з галавы шарсцяную вялікую хустку і накінула на плечы, на нажутку. Дастала з-за куклы доўгі выгнуты грэбень, правяла ім па сваіх гнядых, пасівелых толькі трохі на лобе валасах і зноў схавала за куклу. Паклала на калені рукі і сядзела, думаючы: «Ён жа адтуль, ад іх, дзе ўсё ведаюць пра Сяльвестру. Усё, да дробненькай макулінкі...»

А малады кагэбіст усё не садзіўся. Хадзіў і хадзіў ад стала да вешалкі ў парог, ступаючы неяк асцярожна па жаўтаватай вышараванай падлозе. Падыдзе да напаленай грубкі, пакладзе на яе з двух бакоў растапыраныя рукі — як ашчэпіць — і грэе, хоць у хаце было добра натоплена, Юстына пастаралася, пасля зноў ходзіць...

Александрына тады ўздыхнула на ўсе свае збалелыя грудзі, глыбока і працяжна, нібы гэтым уздыхам сказала яму наперад усё, што мелася яму сказаць сама, і адказала на тое, што ён хацеў у яе спытацца. Яна ўжо за ім не сачыла — ходзіць, хай ходзіць — і калі падняла вочы, убачыла, што ён сядзіць ужо за сталом і нешта гаворыць да яе. Яна пачала слухаць.

Ён назваў сябе па званню і па прозвішчу. Яна пачула, нават падумала, што запомніла, але злавіла сябе на тым, што адразу забылася: мусіць, захвалявалася, бо дробненька задрыжэлі пальцы на руках, якія ляжалі на каленях.

Спёрла ў горле. І калі яна пачула: «Ваш муж Сяльвестр Лазаравіч...», ужо далей ніяк не магла злавіць, пра што гаворыць чалавек за сталом. Спёрла ў горле, і яна адразу заплакала. Ведала, што гэта не тое месца, дзе трэба плакаць, і што не перад гэтым хлопцам, але не можа сябе сціснуць у кулак: хлопец жа адтуль, дзе ўсё ведаюць пра Сяльвестру...

Ён яе не супакойваў. Сядзеў і чакаў. Тады зноў устаў з-за стала і пахадзіў па хаце: у парог, з парога аж да акна. Калі ён не першую яе дапытвае, то, відаць, ужо наслухаўся і плачу і нагледзеўся бабскіх слёз. А таго плачу — вёскамі і слёз — рэкамі ён не чуў і не бачыў: маладзён...

— Давайце тады, Аляксандра Раманаўна, пачнём з другога, — ён зноў быў за сталом. Стаяў, не садзіўся на крэсла. — Пачнём здалёку. З лягчэйшага. З маладзейшага. Як вы пазнаёміліся з Сяльвестрам?

— Як пазнаёмілася? А ў Амерыцы...

— А як вы апынуліся ў Амерыцы?

— Гм-м... У Амерыку я паехала аж у адзінаццатым годзе... — яна пачула, як адразу пачала супакойвацца, нават усміхнулася праз слёзы. — Мне тады пераваліла ўжо за дваццаць. Завербавалася, села на параход і паехала. У заработкі. А дома, у Шышчыцах пад Слуцкам, яшчэ тры сястры асталіся. Усіх нас было чацвёра ў сям'і. Старэйшая я. Я і паехала. Долі лепшай шукаць на свеце. Тады я не адна паехала. На параходзе дык адны беларусы і былі. Многа ехала...

— Хвіліначку. Я віджу, што вы ўжо супакоіліся. Мы ўсё ж з вамі не ў бірулькі будзем гуляць. Усё, што вы будзеце гаварыць, запратаколім. І я хачу папярэдзіць вас... — ён памаўчаў, — аб адказнасці за адказ ад дачы паказанняў і за дачу лжывых паказанняў...

Яна не слухала, што ёй гразіць. Яна ўсё жыццё ўсюды і ўсім гаварыла праўду...

— Ну вось, я вас папярэдзіў, — ён сеў за сталом на крэсла. — Я думаю... гаварыць праўду ў вашых жа інтарэсах. Вы пісалі нам аб пераглядзе справы вашага мужа?

— Сын хадатайнічаў. Аркадзя... Ён і пісаў ад мяне.

— А якая ў вас адукацыя?

— Адукацыя? — усміхнулася яна. — Чытаць і пісаць умею. Сама навучылася.

— А дзе цяпер ваш сын?

— У Маладэчыне. Там жыве і працуе. Жанаты. І Аля, дачка, там, у Маладэчыне. І зяць. Перапёлка. Пасля партызан там астаўся і Аркадзю пасля арміі туды перацягнуў. І ўнукі мае ад Алі жылі там. Лёнік і Вова. Якраз такія, як вы. У ваенным вучылішчы цяпер адзін і другі...

— А сын ваш член партыі?

— Як тут сказаць. Цяпер — не. Быў усю вайну лётчыкам-радзістам. І ў партыі быў. А пасля вайны дазналіся, што ён зманіў. Што бацька не памёр, а забралі ў трыццаць сёмым. І выключылі з партыі.

— Ну, цяпер жа не тое. Вы ж ведаеце.

— Прасілі зноў у партыю. Але ён не захацеў. Працуе, і ўсё. І дзяцей выгадаваў. Я за яго ні разу ў жыцці не чырванела...

Ён сядзеў за сталом і цяпер пісаў на белым-белым лісце паперы, хуценька і акуратненька.