Іван Пташнікаў - Тартак

Ганак ад снегу яна падмяла яшчэ додніцай, калі хадзіла ў хлеў да каровы, і Петражыцкі, паслізнуўшыся на ім, ухапіўся ў дзве рукі за клямку ў сеначках. Грукнулі дзверы, і з падаконніка ад вуліцы пырхнуў гіль — чырвоныя грудкі загарэліся воддаль на высокай, да самых стрэх, белай гурбе.

Петражыцкага яна цярпець не магла, анінадух, і цяпер хай бы ён лепш праваліўся скрозь зямлю, чымся ішоў у хату — трэба было ставіць бутэльку: дапаганяў, а не пастаў — не чакай ні каня ні шманя, ні сена ні шмена, і Вольцы кожны дзень самы цяжкі нарад. І сёння яе ўжо дома няма: пабегла з цямном мяць лён. Уедлівы клоп — смокча кроў і слёзы п'е. Прасадзіла б...

Яна як прыстыла ў кутку за сталом ля акна ад вуліцы. Так і стаяла, сочачы не за Петражыцкім, што адсморкваўся ў парозе, а за гілём. Той блішчэў сваімі чырвонымі грудкамі ўжо на рабіне, што расла ля студні, нагнуўшы над ёй цёмнае разгатае сучча. Па ваду раніцай Александрына яшчэ не хадзіла, назапасілі з Волькай звечара і сабе і карове, і на студні, на драўлянай накрыўцы, ляжаў белы, бялей абруса на стале, свежы снег. На яго з рабіны насыпалася буйных мерзлых чырвоных ягад — нацерушыў гіль.

Калі Петражыцкі загаманіў і яшчэ раз бразнуў за сабой дзвярыма — адразу не мог зачыніць, відаць, заплятаўся не толькі язык, а і рукі, — яна ўбачыла адразу, што ў яго сёння чырвоныя — налітыя крывёю — вочкі, што ў гіля грудзі. Сказаўшы сваё «здрасцвіця», ён закашляўся дробненька, па-дзіцячаму і стаў у парозе, расставіўшы свае крывыя ногі ў вялікіх кірзавых ботах. На насках у іх наліпла снегу, снег увачавідкі раставаў, і ў Петражыцкага пад нагамі чарнела падлога, — як намякнуў, што, мусіць, пра яго гаварылі праўду, што ён ужо не дзержыць, пускае пад сябе... Успомнілася, як ён качаў па зямлі гэтымі сваімі крывымі нагамі Бохана — калгаснага пастуха — за патраву...

Петражыцкі да яе ў хату не хадзіў ад леташняга. Летась ён — хадзіла такая паветрыя па калгасах — хацеў забраць у яе з хлева сена, якога яна нанасіла пасцілкай, абкошваючы за Загуменнем у бярэзніку кусты і дарогу. Сам пад'ехаў з ладным ужо возам на двор — пазабіраў і ў тых удоў, дзе мок не прасыхаючы, — сам адчыніў дзверы ў хлеў. Але яна схапіла ў рукі касу. Новую фінскую васьміручку, якую, купіўшы ў Плешчаніцах, сама асадзіла, сама адцягнула, накляпаўшы; каса была вострая, выбелілася аб траву і зямлю і цяпер заблішчэла ў яго над галавой, як гарачае з неба сонца... Адрэзала б галаву, каб не ўцёк... Хай бы судзілі... Каня з калясьмі яна тады выпхнула на вуліцу і — лейцамі пад хвост...

Петражыцкі пасля таго больш да яе не прыходзіў прасіць на работу — хоць яна даўно ўжо мела права на яе не хадзіць па гадах. Шэсцьдзесят ужо грукнула, адрабіла сваё, адцягала, але, калі прасіў, хадзіла: у вёсцы рук ніколі не хапала.

— Што, вочы заліў учора і цяпер няма ў каго пахмяліцца? Ва ўсёй вёсцы? Додніцай прыбег. Галава трашчыць, т-тваю...

— Ты, Александрына, не мацярыся і не крычы, — ён раптам усміхнуўся на ўвесь свой кругленькі твар — на шчокі хлынулі глыбокія ўжо маршчыны — і загаварыў ціха, як усё роўна баючыся яе: схопіцца за вілачнік, як тады за касу... Носік у яго некуды схаваўся, вочкі пашырэлі і падабрэлі — зрабіўся, як дзіця. Ды і ростам ён сам быў невялікі, з хлапца. — У мяне для цябе навіна. І не абы-якая... — сказаў ён нарэшце смялей і абабіў ад мокрага снегу боты, доўга грукаючы аб падлогу. — Хацеў зайсціся ўчора вечарам, ды так склалася...

— П'яны быў як бот, таму і не зайшоўся, — сказала яна, і ў грудзях у яе ёкнула: проста так ён да яе не прыйдзе.

Яна памякчэла, як снег у раптоўную кароткую адлігу, і ён тады засмяяўся, дробненька і ціха: хі-хі... Як і ўсягды. Ні к сялу ні к гораду.

— Я павінен забяспечыць сёння тваю яўку, Александрына... Загадана... — загаварыў ён, адразу пасмялеўшы, палез у кішаню, дастаў пачак папярос, закурыў, напусціўшы такога праціўнага і едкага дыму, хоць ты з хаты ўцякай. — Познімся. Званілі ў канцылярыю аж з Плешчаніц. Старшыні. Але я не хацеў цябе наперад мітрэнжыць...

— Што анучу жвеш... Снег пад табой растаў скарэй, чымся ты слова людскае сказаў... — Яна раптам, як кальнула яе недзе ўсярэдзіне, адчула, што прыйшоў ён з нечым нядобрым. Загарэліся агнём шчокі, як на марозе. Не ведала, дзе дзець рукі; закарцела дастаць з куклы грэбень. Дастаўшы, пачала зачэсваць валасы. З Петражыцкага ўжо не спускала вачэй.

— Дапытваюць баб. У Сушкаве. Учора ўжо дапытвалі. Цэлы дзень. Клічуць у хату да Юстыны.

— Што я — украла што? — спыталася яна і пачула, як у грудзях таўханула сэрца: Аркадзя ж, сын, заяву пісаў...