Іван Пташнікаў - Тартак

Калі ўрэшце я ўзлез на самую крайнюю ад лога ліпу — маці ж за мяне не прыйдзе і не палезе з апухлымі ад голаду нагамі, ды і сядзіць пры бацьку, у якога раніцай пайшла з рота кроў, так часта бывае, — і напакаваў мяшэчак да палавіны, унізе, недзе ля самай яблыні ў цвеце і ў пчолах, якія гулі цэлым роем, звінелі і заляталі аж на ліпу, прыстаючы да рук, пачуўся дробненькі званок ад веласіпеда.

Пад ліпай стаяў Федзя з леспрамгасаўскага магазіна, малады яшчэ мужчына, дробненькі, як хлапец. Вярнуўшыся з фронту паранены, ён пайшоў на работу ў леспрамгас у магазін: з тапаром на павале не спраўляўся, не давала прастрэленае плячо.

— Кідай сюды свой мех і сам за ім... Загадана знайсці і даставіць. Прыгнаць перад сабой. На ўчастак у кантору...

Мяшэчак у мяне сам выпаў з рук і чмякнуўся ў густую дзяцельніцу пад ліпай...

«Дувалаў... — уздрыгнуў я, здагадаўшыся. — Але ж не чуваць было, каб на грэблі стракатаў матацыкл. Значыць, Дувалаў пад'ехаў ззаду, з Леснікоў. Ці, можа, аж з самой Жызнавы з-за Віліі...»

— Дувалаў загадаў... — сказаў адразу і Федзя, калі я саскочыў на зямлю. — Што там у цябе з ім? Натварыў? Дувалаў проста так не пацягне...

Я маўчаў. Помніў: нікому ні слова.

— Давай сюды правіянт... На багажнік... Пасадзіў бы цябе спераду на раму, скарэй было б... Загадана — срочна... Але баюся, што ў гэтай старой ламачыне, калі мы ўзлезем на яе ўдвух, лопне камера...

Мы пайшлі логам на грэблю. Я спераду, Федзя ззаду, — ступаў неяк хуценька і дробненька, стукаючы мне па нагах колам ад веласіпеда: спяшаўся.

— Што ты ўвесь натапырыўся, як шашок? Натварыў недзе, натварыў, калі ўзялі за чэрці... Ладна, маўчы. Усё адно будзем знаць. — Федзя не хацеў заходзіць мне наперад і ўсё падганяў: баяўся, відаць, пакінуць мяне ззаду, каб я не шмыгнуў дзе ў кусты.

Федзя баяўся Дувалава.

Спыніліся мы толькі ў вёсцы каля нашай хаты, ля варот. На двары нікога не было відаць: ні маці, ні бацькі, а можа, і дома не было.

— Зачапі сваю торбачку за вароты. За верхнюю перакладзіну. Хто яе ўкрадзе. Каму патрэбен такі правіянт...

І Федзя пагнаў мяне перад сабой на ўчастак — па той дарозе лесам, дзе ішлі францужанкі.

На ўчастку было пуста.

Ля канюшні стаяла брычка ў драбінку, — сядзенне заслана клятчатай пасцілкай. Адпяты ў аглобнях конь нехаця гломзаў сена.

Ля канторы ля самага ганка прыціснуўся нямецкі матацыкл з каляскай, увесь сівы ад пылу. У кузні манатонна звінела кавадла і было чуваць, як па ім дробненька стукае малаток.

Федзя, прыхінуўшы свой веласіпед да частакольчыку недалёка ад матацыкла, правёў мяне на ганак да канторы, падштурхнуўшы ў плечы. Калідор быў цёмны, і да дзвярэй у кантору Федзя вёў мяне за руку, баяўся, відаць, каб я тут не збег, спалохаўшыся. Адчыніўшы дзверы, ён выпхнуў мяне наперад і нешта сказаў, але я не пачуў што, бо ад стала падняўся капітан Дувалаў і адразу паказаў Федзю рукой — аднымі пальцамі, — каб той знік за парогам. Федзя, я нават не згледзеў, як ён знік, забразгаў адразу цяжкай жалезнай завалай — схаваўся ў магазіне. Пабаяўся стаяць пад дзвярыма: спатрэбіцца — паклічуць і з магазіна.

Я адразу згледзеў у шырокай канторы з белай новай падлогай і доўгімі лавамі ля сцен стол, які, засланы газетамі, стаяў блізка ля шафы.

За сталом былі яшчэ тры мужчыны, гаманілі, але на іх я нават не зірнуў: вочы мае ўпіліся ў буханку чорнага магазіннага хлеба, пачатую зверху — стаяла старчма, — і ў парэзаную шырокімі, з пядзю, цвёрдымі кавалкамі рыбу траску, ад якой шыбала ў нос густым вострым пахам і гнала сліну...

У мяне паплыло-паплыло ўсё перад вачыма — і стол, і мужчыны за ім, і шафа, але я ўстояў на нагах, утаропіўшыся ў бутэльку, як схапіўся за яе рукамі. У празрыстай, бліскучай ад расейскай горкай пачатай бутэльцы я згледзеў буханку чорнага хлеба — зменшаная і скрыўленая, яна адбівалася ў шкле. Пасля я ўбачыў, як буханкі хлеба, адскокваючы адна ад адной, закрылі ўсе шкляныя дзверцы ў шафе... Я адвярнуўся ад стала і стаў глядзець у акно на канюшню. Але канюшні я не ўбачыў: у шыбіне вялікія белыя мужчынскія рукі кроілі адну буханку хлеба, другую...

Пасля здалося, што магазіннымі буханкамі хлеба ўслана ўся кантора і двор за акном да самай канюшні... Я захістаўся...

— Што, джынджык, дрыжыш? Вінаваты? — да мяне падышоў капітан Дувалаў, у пагонах, у фуражцы, насунутай на вочы, у запыленых хромавых ботах і сморгаў пальцамі пад рэменем — заганяў усё назад фалды. А за сталом сядзелі, я іх усіх ведаў: начальнік участка Вугальнік — шыракаплечы, з лысінай; Шапараў, драбнатвары, з выцягнутым прамым носам, кучаравы, нядаўна падстрыжаны пад польку — старшыня сельсавета і Маёраў — участковы міліцыянер, паўнаваты, чырванатвары, з бліскучымі шчокамі і з перакінутай цераз плячо ваеннай сумкай. Нешта ўсё дажоўваў і не мог ніяк дажаваць.