Іван Пташнікаў - Тартак

Зашпіліўшы на ўсе гузікі фуфайку і насунуўшы на вушы старую суконную бацькаву кепку, я сеў на калёсы і прыціснуўся плячыма да бочкі. Зрабілася адразу холадна ў босыя ногі, — як ступаў па зямлі, было цёпла, а адарваў — аж, здавалася, мерзлі. Але не хацелася ўстаць і дастаць з-пад трактара хоць мокрую «ватоўку» Красоўскага: я ўвесь пачаў дранцвець, галава апусцілася на грудзі і зліпліся гарачыя павекі — сон падкраўся адразу і нечакана...

Але каб жа так: заснуў і прачнуўся аж раніцай... Як толькі галава звісала да грудзей, мяне нешта тоўхала з сярэдзіны, я ўздрыгваў і аж падскокваў на калёсах...

Пасвятлела, поўня выплыла з-за хмары і заліла белым сяйвом шырокае поле.

Над галавой паявіліся кажаны і залопалі крыллем. Здавалася цяпер, што на свеце адна белая, як малако, поўня і чорныя, як вугаль, кажаны...

Пасля кажаны апусціліся нізка-нізка, у іх павырасталі шырокія крылы — на ўсю Жукаўшчыну, — і яны пачалі біць імі па плячах францужанак...

Калі я зноў зводзіў вочы, на полі ля бярэзніку паяўляліся францужанкі — ішлі ўпобачкі, не баючыся чарнаскурых кажаноў, якія зноў апускаліся на іх...

— А чаму ты босы? — пыталася ў мяне меншая, круглатварая, з вялікімі чорнымі вачыма і з касой францужанка. Яна зусім не баіцца чорных кажаноў, ідзе, нават не падымае на іх вачэй — глядзіць і глядзіць на мяне.

— А чаму ты стрыжаны пад машынку? А чаму ў цябе залатаныя на каленях штаны і такая старая-старая фуфайка? Што, пагарэла ўсё ў вайну? Разам з хатай? А чаму ты галодны? А чаму вы ўсе пасля вайны галодныя? А чаму ў вас няма нават хлеба, траву адну едзіцё? — пытаецца і пытаецца яна ў мяне, а я іду ўпобачкі з ёй ля бярэзніку па Жукаўшчыне і не магу сказаць ні слова, мне як заняло: я ж учора сказаў капітану Дувалаву, што да іх, францужанак, нават не загаварыў... Як жа я адкажу ёй? Што зробіць тады Дувалаў...

А смуглая францужанка з касой усё лапоча і лапоча да мяне. І не па-свойму, а па-нашаму, як у вёсцы. І голас у яе чысты-чысты, гаворыць яна неяк трошкі ў нос, як гамзае...

Толькі другая францужанка, большая, уся бліскучая, глядзіць на мяне сваімі строгімі вачыма, як усё роўна капітан Дувалаў, і маўчыць.

І мне трэба маўчаць, бо я ж сказаў Дувалаву, што іх нават словам не зачапіў...

— А ты ўжо ладны, вырас... Толькі худзенькі і з доўгім носам. І табе ўжо трэба хадзіць у касцюмчыку і ў чаравіках... Бо табе ж недзе і холадна... І як з табой гаварыць, калі ты ў фуфайцы і галодны?.. — чарнявая францужанка з касой сама расплываецца, як кажан, і пачынае махаць крыллем, знікаючы недзе ўгары пад поўняй...

Адплюшчыўшы вочы, я ўбачыў, што кажаноў нідзе ўжо няма — напаляваўшыся, яны зноў падвіслі недзе пад елкай на суччы галавой уніз і будуць так вісець да раніцы, а тады і цэлы дзень. Над усёй Жукаўшчынай блішчэла чыстае неба з цьмянымі зоркамі. Поўня, пераваліўшы за поўнач, маленькая і яркая, заліла белым малаком і поле, і бярэзнік, і трактар...

І мае босыя ногі былі белыя, як у малацэ...

Ззаду мне ў плечы нечым цвёрдым і жалезным упёрся капітан Дувалаў... Пасля я падумаў, што гэта сам, адваліўшыся, прыхінуўся спінай да бочкі... Убачыў яшчэ белую поўню і свае белыя ад яе сяйва рукі...

І смуглявую францужанку-кажана, раптам белую-белую, як снег...

Мяне разбудзіў Красоўскі.

Лісце, зялёнае і вільготнае яшчэ ад учарашняга дажджу, знізу пад ліпай у Кур'янаўскім садзе было абскублена — тырчала адно дуддзё.

Я збіраў яго па адным, па два і кідаў у ладны белы кужэльны мяшэчак, які, мокнучы, пакрыўся адразу цёмнымі плямамі — стаў рабы.

Самае патрэбнае лісце, цёмнае, лапушыстае, бліскучае ад сонца, якое стаяла якраз угары над ліпамі, хаваючыся за рэдкую пажмаканую смугу, было там, угары, пад самым сонцам, але трэба было, падскочыўшы з зямлі, зачапіцца за ніжнія сукі і, абдзіраючы рукі, узлезці на старое дрэва, дзе можна было сморгаць лісце жменяй і набіваць мяшэчак. Дома маці ўсягды вытрасала ліповае лісце на бляху з загнутымі краямі, дастаўшы яе з-пад прыпечка, і несла ў гарачую яшчэ раніцай печ. Сушанае, з бляхі, пахнючае, як табака, яна сыпала лісце прыгаршчамі ў сенцах у ступу, у якой усягды таўклі груцу — ячныя крупы, і, асцярожна, каб не рассыпаць, пачынала таўчы. Стоўчаную зялёную муку дабаўлялі да вымытай, неабразанай, здзёртай на тарцы бульбы і варылі зацірку. Часта пяклі і праснакі.

Лісце і пад адной, і пад другой, і пад усімі ліпамі было аблатошана — латашылі цэлай вёскай, — а падскочыць уверх я ўсё ніяк не мог: ногі былі такія вялыя пасля начной Жукаўшчыны — чуць цягнуў іх раніцай па адцвілым на дарозе летась увосень верасе, які абсыпаў іх халоднай расой і калючым дробненькім насеннем...