Іван Пташнікаў - Тартак

Пярэднія ногі цяпер дрыжэлі ў каленях і не хацелі яго трымаць — падкошваліся. Не трэба было піць; пасля вады ён кожны раз слабеў, але, калі быў галодны, яму страшэнна хацелася піць і ён усягды прыпадаў да крыніцы, да ракі, да лужыны ў балоце...

У рацэ проці яго трэснуў лёд і зашваргатала на павароце вада...

Ён аж страпянуўся ўвесь, атросшыся ад вады і ледзяшоў, што віселі на ім, павярнуўся носам на ўсход у бок Ямскага, адкуль прыбег, стаяў, натапырыўшы свае вялікія вушы, і слухаў. Адарвацца ад пагоні ён адарваўся, але добра ведаў, што ваўкі так лёгка яго не пакінуць.

Сцямнелася, і ў чыстым чорна-сінім небе загарэліся ядраныя начныя зоркі — ён згледзеў іх спачатку ля берага ў вадзе, дзе нядаўна піў, тады далёка ў небе на другім баку Віліі — за Жызнавой.

Над Ямскім, адкуль ён прыбег, узышла круглая чырвоная поўня, нейкая ўся ціхая, як мёртвая, і замглёная сінім сяйвом.

Не шваргатала, змоўкла на якую хвіліну рака і ўсюль на зямлі зрабілася ціха: ні гуку, ні скрыпу, ні трэску, толькі, калі добра павесці вушамі, можна было пачуць, як далёка за лесам, дзе ўзышла поўня, гудзелі машыны.

Поўня паменшала, пабялела, зрабілася ядранай і засвяціла, як удзень сонца. Паціснуў мароз, з ноздраў густа пайшла пара — клубкамі, мокрую спіну сцяло холадам. На рацэ пачаў страляць лёд; стрэлы пачуліся і высака на беразе ў лесе — на дрэвах лопалася кара. Такога марозу не было ўжо шмат зім...

Супакоіўшыся, ён успомніў і пазнаў гэта месца. І пячору пад вывараццю... Доўга яшчэ стаяў і слухаў, круцячыся на месцы і натапырваючыся ва ўсе бакі, тады адчуў, што яго зусім агарнула слабасць і морыць сон. Ён прайшоў берагам уперад і спыніўся ля самай пячоры. Снегу ў ёй не было, на дне цямнелася голая зямля, і адтуль пахла пяском і мохам. Ён помніў сюды ход і адразу, нават не нагнуўшы галавы, зайшоў усярэдзіну, схаваўшыся ўвесь. Крануў толькі рагамі ў гары дзіду — з рагоў упала пад ногі свежая сасновая галінка. Ён прынёс яе з сабой, яна зачапілася недзе ў лесе ў сосніку, калі ён бег. Пачуў, што хочацца есці. Падняў губамі абынелую галінку са змерзлага зверху жоўтага пяску... Галінка хруснула ў зубах, і ён адразу крутнуўся на нагах і павярнуўся галавой да выхаду. Пад нагамі перамяшаўся з рэдкім снегам прамёрзлы жоўты сухі пясок.

Ён доўга яшчэ таптаўся па грудаватым пяску, тады пайшоў да самага выхаду, выставіўшы з-пад снежнага брыля, што ляжаў на вывараці тоўстым пластом, рогі і, натапырыўшы вушы, замёр на месцы...

Доўга стаяў і слухаў.

Ад поўні ўсё наўкола: і лес, і Вілія, і далёкае поле за ёй сталі сінія, пасля сінеча згусцела, заіскрылася ў вачах у розныя колеры і зрабілася зялёнай.

Ад зялёных іскраў ён заплюшчыў вочы...

І тады ўсё наўкола зрабілася зялёным... Летнім...

Лес высака, на беразе, лазнякі, якія цягнуліся ўдоўж Віліі, пятляючы разам з ёй па лузе, і луг — шырокі, разлёгся за Віліёй аж да Жызнавы... Поўня стала чырвоная-чырвоная і адбілася ў Віліі ля лазнякоў ранішнім крывавым сонцам... Над Віліёй павіс вузенькімі палоскамі цёплы летні туманок — было відаць нават, як ён кратаецца, паўзучы ў ніцыя, яшчэ сонныя пасля начы ціхія лазнякі. Зашваргатала на павароце рака і аціхла. З-пад вузенькай палоскі туману на сярэдзіну яе выплылі дзікія качкі — вывадак: старая шэрая натапыраная качка і жменька маленькіх цёмна-жоўтых рухавых камячкоў.

Ён, бывалы ўжо, вопытны лось, прывёў у тую зялёную летнюю раніцу да Віліі на вадапой сваю ласіху з маленькім ласяняткам-самачкай, чырвоным, як сонца на ўсходзе, — толькі яшчэ, паявіўшыся на свет, стала бегаць круга маці-ласіхі, баючыся адскочыць воддаль.

Сюды з Ліпнікаў на вадапой яны хадзілі часта — кожны раз, калі былі дзе блізка адгэтуль.

Ён прывёў іх на стромы бераг, стаў на самым краі за сасной і глядзеў на раку, на лозы, на сонца...

Сонца толькі ўзышло, было чырвонае, і неба чырвонае, і туман над Віліёй і лозы чырвоныя. І сама ласіха і малое ля яе былі чырвоныя, і сышлі яны з высокага берага ў чырвоны туман... Нават машка і камары над імі былі чырвоныя...

Далёка бачыць ён, як і ўсе ласі, не мог, але шорах, шум галін, трэск сухога сучча ў лесе, голас жаўны ці, не дай бог, крокі чалавека ці ваўка ён чуў здалёку — за якую паўвярсту.

Гэтай раніцай вуха лавіла ўсё, як заўсёды. На душы было трывожна, але на рацэ пад сіняй палоскай туману плавала дзікая качка з малымі качанятамі...

Значыць, на Жоўтым беразе ціха...

Ён стаяў на беразе, як стаіць вартавы, сцеражучы сваё самае дарагое, што меў... Ласіха падштурхнула пысай малое — яно ссунулася па пяску з берага ўніз — і, падымаючы высокія зграбныя ногі, пайшла, нагнуўшыся над ім, да Віліі.