Іван Пташнікаў - Тартак

Падышоў ён да самага ложка да вас: не верыў. Паглядзеў і як пазнаў усё роўна вас пад пасцілкамі па нечым. Сціх адразу — а я яму яшчэ больш у вочы... Па першае чысло... Цялё не п'е, дык я сёння злосная... Каб чуць — адхаладзіла б качарэжнікам.

Ён слухаў яе, стоячы на марозе. Яму было холадна ў абмарожаныя пальцы, а ў яе не было рукавіц, і яна не хавала рук — не баялася.

— А хто гэта... што вы з ім?.. — спытаўся ён пасля ў яе.

— Ды вы не ведаеце. У вас іх шмат. Ваш жа... Шафяры ўсё. Я яго знаю — Петражыцкі... Ён мяне не абыходзіць, хоць ніколі не выенчыў і дна закрыць у шклянцы... І сёння не абышоў. Зусім зачаўрыў чалавек, аб'ехаў — што шкілет... Я ўжо збедавалася: па такім марозе прападзе. Саўецца і прападзе. Ці раз так бывала ў вёсцы... — Яна была памаўчала. — А ваш конь звярнуў за Бабровам на Яськава балота. Там след быў, дрэва цяпер возяць. Бліжэй, чымся кола рабіць лесам, на шашу выязджаючы... Мусіць, вёску пачуў здалёку, змерзшы...

Яму тады раптам стала горача. Ён глядзеў на яе і не ведаў, што сказаць...

Яна клікала яго ў хату, а ён усё стаяў. Стаяў пасля яшчэ адзін і глядзеў у вядро, якое яна паставіла ля сеначак на снезе, на вуголле. Вуголля было многа — закрывала дно.

А яна гнала ў хату:

— Каня я напаю. Карову буду паіць і напаю разам... — Яна пайшла ў сенцы, узяла з лаўкі вядро і пашлэпала ў вялікіх бурках да студні: — Вам, можа, не трэба на двор выходзіць... Гэта ж думаць: з вады вылезці на такім марозе. Варта было ехаць па такім безгалоўі? Ад смерці, можа, каб адкупіцца... Не беражыцёся... Добра ж, калі пройдзе. Калі не ломіць у нагах, можа, і пройдзе, не зляжаце... Чай з малінніку мог памагчы... А адзежа ці высахла хаця? Я яе на коміне над духам, выкруціўшы, павесіла. Варочала ночы... Валёнкі са шкарпэткамі ў печ за засланку на дровы ўскінула... Там жар гарэў усю ноч. З кажуха цякло. Ідзіце ў хату, я вас нашча не пушчу. Той, вунь, збег... Аж стыдна... Усё роўна як няма чым людзей накарміць.

Яна палезла з вядром у студню, бразгаючы па зрубе, а ён пайшоў у хату. Ішоў, чуў, як цісне за плечы, і думаў: як жа ён, чуўшы чалавека, быў яго не пазнаў...

...Седзячы на рог стала, якраз проці печы, — магазын пераставіў у парог на лаўку пад суднік, — ён глядзеў, як гарэлі сухія яловыя дровы, пырскаючы на падлогу вуголлем — на госця.

Госць расчыніў дзверы сам — шырака, напусціўшы поўну хату «марозу», белай пары. «Мароз» папоўз праз дзверы ў перагародцы аж у другую палавіну.

Чалавек быў у вялікім, доўгім — да самых пят — чорным кажусе, зашпіленым на драўляныя белыя біркі аж да шыі. Каўнер і шапка аб'інелі — іней не таяў у хаце: не баяўся цяпла ад чалесніку.

— Здаровы, суседзі...

Ён загаварыў, і Ратушняк пазнаў Вугальніка. Вугальнік падышоў, падаў руку, пасля падаў руку Варцы — павярнуўся да печы.

— У самы раз. На бліны... — Ён памаўчаў, тады павярнуўся зноў да яго, Ратушняка: — Што, герой? Хваліцца нечым... Слухаць не хачу і не стану. А тое, што ў мяне на ўчастку лішні конь... Я яго не выпушчу з рук. Свайго адагнаў у дзялянку і твайго адганю. Пойдзем разам, нагамі. Дойдзем. Разатруць дарогу трохі — і дойдзем. У мяне, брат, цяпер коні, як... золата. Што глядзіш? Задыхаюся... І план і сэрца задыхаецца... Не прайду многа па снезе. Кажух адзін панашу — пара верне з мяне на марозе...

— А што тады героем абзываеш? — Ратушняк, прыняўшы локці са стала, адсунуўся на лаве да акна: даваў сесці.

— Ваш жа гэты лайдак... Ну, я вам скажу, маеце чалавека... Ды чорт з ім. Добра, што ў такія марозы не знайшлі дзе пад плотам, як падлу. Ён мне ўсё... Прыехаў я на ўчастак — яшчэ толькі конюхі прачнуліся... А ён ужо машыну сваю растапіў, завёў, сядзіць у кабінцы і ў рукі хукае. Слова за слова... Я яго... а той лайдак... акруціўся і на дарогу. Па снезе, па гурбах... Ну і чалавек... Там, здаецца б, ніякі чорт не рызыкнуў — гэтулькі намяло. А ён пагнаў «чугрэй». Пагнаў на Баброва. Ланцугі толькі бразгалі на ўвесь лес. Калона-то ўчора там была, у Баброве. Трактар дарогу робіць, прыгналі... Ну, я табе скажу, і чалавек ён... А ты — лепшы. Думаеш, ухопіш што па такім марозе? Ці ты, ці я... Выйгранка малая, я табе скажу. Хай бы Сямён Калінавіч сам сваю лысіну прывёз... Не бойсь... Не кінецца ў вір галавой...

Вугальнік на лаву не сеў: хадзіў і хадзіў па хаце — грэўся — і не сціхаў ні хвіліны, гаварыў ужо з Варкай. А ён, Ратушняк, сядзеў на рог стала, глядзеў пад суднік на магазын, на сляпы агонь.

«Чалаве-ек... На самым дзеле... — падумаў ён. — А машыну пагнаў у дзялянку, у калону. З рэйсам пойдзе... Гэта — як піць» даць. Ён — такі...» Пасля падумаў, што яго там ён сёння спаткае. Спачатку яго, а тады ўжо Рэву...