Іван Пташнікаў - Тартак

— Ну дык слухай... Ты ніякае не начальства, і я табе скажу, не падстыдаўшыся, у вочы: марш з хаты... Мне спаць трэба. У мяне цяля на руках... Сыску яшчэ трэба ісці шукаць у сенцы ў шафарню. З лучынай. Не ссе па пальцу. Другія ссалі, а гэта пальца не хоча лавіць... У мяне...

— Што яшчэ ў цябе?

— Нічога. Марш з хаты.

— А я памагаць стану...

— Што памагаць? Памачнік такі...

— Цяля паіць. Паіць буду, а ты стаяць і глядзець. Як наш лысы. У начальстве паходзіш ля печы. Не хочаш? То шукай сыску, а я магазын вынесу ў сенцы, пасвячу. І лучыны паліць не трэба. Адна, матка, з лучынай пажару наробіш. Кінеш асмалкі, а па такім ветры...

— Ну і чалаве-ек...

У сенцы, мусіць, выходзілі з магазынам, бо ў хаце стала цёмна. Тады зноў у парозе бразгала вядро, — налівалі ў бутэльку малако. Пасля было ціха, мычала толькі і пляскала языком цяля — ссала.

Зноў загаварыў мужчына — не пайшоў з хаты.

— Можа б, матка, адным разам і мне... нацадзіла. Як цяляці... Гм? Кружку вун тую, што ля вядра. Чорную... Больш, матка, мне сёння не пойдзе... Адну кружку і — з ног. З закускай у цябе, матка, тугавата, але вун, пад столлю на шастку, цыбуля. Цэлы вянок. Нядрэнна жывеш яшчэ, матка...

Яна маўчала: ні чарніла, ні бяліла.

— Матка... — мужчына стаў енчыць. — Сам нацаджу. Знаю, дзе стаіць. У шафе, матка, унізе... Я, матка, відушчы... Відзіў буталь, калі ты пасуду цяляці шукала. Аплецены. Вечны... Дзедаўскі яшчэ... — сыпаў ён, што гарохам.

Яна ўсё маўчала. Бразгала толькі, мусіць, кружкай аб вядро.

— Тады, матка, не абіжайся... Я сам...

Ён, мусіць, палез у шафу, бо было чуваць, як ляпнулі дзверцы, тады загаманіла яна, бліжэй, ля пасцілкі, якой былі завешаны дзверы ў перагародцы.

— Ходзікі скінеш са сцяны, раскепа... Куды сунешся? Чуеш? Э-э, не-е-е... У мяне так не заведзена... Не разгуляешся. Сам да мяне ў шафу ніхто яшчэ не лазіў... Вон, свінчо! Каб і не смярдзеў... Набраўся... Усю вёску чысціў... І дзень, і ноч... Работу кінуў... Да цябе ж людзі хадзілі... Шукалі, вёску ўсю перавярнулі, шукаючы... Паслухаў?.. Малады яшчэ, а свінчо такое... Ды каб цяпер усталі мае сыны з зямлі ды паглядзелі... Як вазьму качарэжнік... Ні стыду, ні ўвагі ў чалавека...

— Матка, не шумі... Не шумі... Я, матка, нічога не чуў. Нічога не чуў... А ў цябе, матка, ёсць. У любога ў вёсцы ў вас ёсць... Толькі мне не хочаце даваць напавер. Ставіце тады, калі ў мяне кішэні ад грошы папухнуць... А ты, матка, мяне знаеш. Магла б і ўважыць. Не шумі толькі. Цяля спужаеш, баіцца...

Пасля ў парозе, там, дзе бразгала вядро, нешта моцна грукнула — на ўсю хату, — звалілася на падлогу.

Ён, Ратушняк, быў аж падскочыў на ложку.

Тады ў парозе сціхлі: і яна, і мужчына. Доўга было ціха, пасля загаманіла яна — сціха, правячыся.

— Бяду яшчэ адну прынясло... На маю галаву. Разварыла... З марозу прыйшоўшы яшчэ быў як чалавек. А пасядзеў ля цёплай печы, як мех, на падлогу ссунуўся... Мокры ўвесь. І фуфайка і штаны. У боціках... Як яшчэ ногі ў яго цэлыя... Каб рынуўся дзе пад плотам — каюк. Па такім марозе... Ідзе, у белы свет гледзячы. Агонь увідзіў... У шафе бутэльку ўгледзеў... Хоць бы і меў, дык толькі з атрутай каб даў, хай бы свінчо такое на свеце не гадзіла... Храпе. Як нежывы...

Пасля ён, Ратушняк, чуў, як яна нечым глуха стукала па зямлі.

— Ніяк ботаў не сцягнеш. Прымерзлі, ці што...

Яна разувала яго.

Пасля ўжо ён пачуў, як яна зняла з яго верхняе і пацягнула самога на ложак, што стаяў у другой палавіне збоку, — з прыходу. Доўга пасля тупала ля яго — ля акна, — накрывала, бядуючы, што няма чым накрыць.

— Зніму з дзвярэй пасцілку. Агонь пагашу, не трэба будзе і завешваць.

Выйшла пасля, узяла са стала магазын і панесла некуды да печы.

У хаце стала ціха. Было чуваць, як шастаюць ходзікі і храпе на ложку мужчына, відаць, падкорчыўшы пад сябе галаву.

Зноў стукала ад ветру ў коміне юшка...

Бразнула было вядро, і замычэла цяля.

Яна зноў загаварыла, пошаптам:

— Цяля... Цяля... Сяло-о дурное... Пасля яна падышла да дзвярэй:

— Спіцё? Можа, каму холадна? Накрыцца тады яшчэ чаго пашукаю... Спіцё? — яна сціхла, чакала, ці загаворыць хто. — Ну спіце... А я на печ палезу. Скора ўжо додніца. На ферму бегчы трэба...

Ён чуў яе, не могучы павярнуць языком...

Яна, было чуваць, палезла на печ. На печы доўга шастала лучына.

Угары аж трашчала столь — ад ветру, — здавалася, там нехта ходзіць з цяжкімі нагамі. У коміне несціхана бразгала юшка...

— Божа... Такое безгалоўе на дварэ...

Ён пачуў, як ціха бедавала яна.

Калі, хліпнуўшы, пагас магазын, стала цёмна — не было відаць і акон.