Іван Пташнікаў - Тартак

Агню больш не было, — як ні ўглядаўся. Тады падумаў: ваўкі... Конь не ішоў, бо наперадзе ваўкі... Ён памацаў пад пахай, — сярнічкі ляжалі ў кішэні: шасталі.

Трэба было варочацца да каня.

Здалося, пагусцеў снег і цяпер сыпаўся без аддухі з ветрам: і на балота, і на кажух, і на твар...

Каня ён не бачыў; ішоў назад па сваіх слядах. Сляды былі знаць: снег ляжаў буграмі, там, дзе ступалі нядаўна ногі.

Калі ён ля саней азірнуўся, зноў бліснулі ў цемнаце агні — ужо недзе збоку, — як маленькія іскры ў попеле.

Прыйшло ў галаву, што гэта не ваўкі, бо вочы ў ваўкоў ніколі не блішчаць самі ў цемнаце...

Конь стаяў, напяўшыся і натапырыўшы ўперад вушы. Ля саней намяло па ляжэйкі.

Ён, ухапіўшыся за ляжэйку, абваліўся ў сані на снег і дастаў рукамі лейцы...

Не было чым дыхаць. Горача стала пад кажухом у плечы.

Конь не ішоў...

Калі ён зноў узяўся за цуглі, конь скочыў у аглобнях уперад і зноў праваліўся ў снег. На цвёрдым...

Ратушняк падумаў, што конь цяжэйшы за яго, што ён б'е вострымі падковамі лёд, што цяжка будзе ісці з ім па балоце і што трэба ўсё роўна ісці, бо без каня ён нікуды адзін не пойдзе...

Здавалася, трасецца на балоце цемната, густая і калючая; падымаецца ўгару, — калі ён ступае — і апускаецца на самы снег; кідаецца з боку ў бок разам з канём у аглобнях...

Пасыпала дробнымі крупмі — секла па кажусе, як гарохам; пасля пацішэў вецер і паваліў з неба яшчэ гусцейшы снег, клаўся на чорныя рукавы, што пер'е.

Яшчэ больш сцямнела, бы неба ссунулася на самую зямлю.

Ён не бачыў каня, чуў толькі цёплыя пашчэнкі, бо ў руцэ былі цуглі.

Конь па цвёрдым ступаў смялей; і аж рваўся з рук, калі правальваўся ў балота...

У густой цемнаце ён зноў угледзеў агні. Яны аказаліся, пасля рассыпаліся і зніклі. Ён падумаў, што агні могуць быць адкуль з вёскі.

Але вёска была немаведама дзе. Агні рассыпаліся, скакалі ў вачах, тады збіраліся і гарэлі ў адным месцы, як вугаль далёка ў печы. Калі ён прыплюшчваў вочы, ад агню разбягаліся маленькія вострыя іголкі, — у бакі. Ён падумаў, што свеціць аднекуль здалёку-здалёку...

Конь спыняўся, форскаў і адсядаў назад — яго нельга было скрануць з месца. Пасля ступаў хутка і цяжка — рваўся, як з возам...

Тады зноў стаў. Ратушняк тузаў за цуглі — яны бразгалі, стукаючы па пашчэнках знізу; цягнуў за грыву, схапіўшы яе між вушэй, — яна, мокрая, выслізгвалася з рук, рэжучы пальцы, што сухая трава сівец; сцёбаў лейцамі па шыі ля хамута, не чуючы рук, — мокрыя лейцы хлёсталі са стрэлам, аж рэха ішло недзе збоку. Пасля ён абышоў ля саней, успомніўшы, што пад сядзеннем на дне ў вазку ляжыць пуга, дастаў яе і стаў біць каня адразу і пугай і пугаўём па спіне, па крыжы, па нагах, — са злосці... Пачуў, што зусім змогся, — не можа махаць рукамі.

— Падла...

Ён адышоўся назад і сеў у вазок; займала дыхаць — адно толькі соп.

Сядзеў нават, калі пачуў, што па целе пабеглі мурашкі: ён зноў калеў. Падумаў, што ўперадзе зноў недзе крыніца і конь, чуючы яе, не хоча ісці. Пасля падумаў: чорт з ёй, з крыніцай, мінулі ўжо не адну, не ўтапіліся.

Ён зноў цягнуў каня за цуглі па белым полі-балоце, якое павузела цяпер, — як праехаць. Вёў на агні, што стаялі далёка на адным месцы. Думаў, пакуль не дойдзе, не кранецца рукой саней... Думаў, што можа не дайсці, бо агні — міраж. І агні і Выгары, якія немаведама дзе: ідзі, і яны будуць ісці наперадзе без сканчонага... Падумаў пасля, што яму было і цяжэй...

У вузкі зашыек на балоце гнала цяпер, здавалася, снег з усёй зямлі. Пад вецер было цяжка ісці, цяжка дыхаць, кратаць рукамі і перастаўляць ногі, — ён апіраўся на цуглі і на аглабню.

Калі конь узбіўся на цвёрдае, лягчэй стала ісці і яму, Ратушняку. Ён здагадаўся, што ідзе з гары, падумаў, што не бачыць жа, куды ідзе: усюды шэрая слепата — не глянеш уперад: сячэ ў вочы. З-пад рукі ён зноў убачыў, як мігаюць агні — яшчэ далей, як былі.

Зноў заныў вецер, густа і нудна... Ён падумаў, што недзе блізка лес і вецер ные ў кустах...

Калі цяпер стаў конь, ён пацягнуў яго з усёй сілы, узяўшыся абедзвюма рукамі за цуглі пад пашчэнкамі... Конь рваўся з рук, кідаўся ў бакі — аж трашчалі аглобні, — біў заднімі нагамі ў перадок у санкі, а ён усё цягнуў і цягнуў за цуглі.

Калі конь скочыў з месца, падняўшы яго за цуглі ад зямлі, ён пачуў, як затрашчала нешта цвёрдае пад нагамі ў каня — як дошка, — і ўбачыў, як конь ступіў на чорнае, што на разасланы кажух. Тады асеў у снег аж па грыву, цягнучы за сабой яго, Ратушняка...

Ён выпусціў з рук цуглі і пачуў, што яму стала холадна ўсяму — па самыя пахі, — што хлюпае вада і форскае конь, ломячы хамутом лёд: ідзе на той бераг...