Іван Пташнікаў - Тартак

Машыны тады сталі за Малінаўкай у лесе — на новай дарозе цераз балота. Новай дарогай ад самай вясны тралявалі дрэва з Яськавага балота праз Баброва на бераг да Дзвінасы. Ішла сасна ў абхват, чырвоная, што цэгла, ад смалы — на Яськавым балоце не было падсочкі; елка, тоўстая ў камлі, не сцягнуць пілой і белая, як сыр; асіна, старая, зверху ўся ў сівым імху і тоўстай кары, як на дубе, а ўсярэдзіне з чорным дуплом: перастаяла за вайну на пні; клён, прамы, доўгі — на ўвесь прычэп ад дышля да кабіны: ад яго пахла квасам на ўсё Яськава балота; ішоў дуб, старасвецкі — на яго не хапала пілы, — выгінасты, каржакаваты, з буграмі і счарнелы ў камлі...

Цвёрды, што камень, і цяжкі, як жалеза, ён гнуў у дугу чыгунныя рэйкі на прычэпах, рваў ланцугі, якімі перамотвалі яго; на паваротах, дастаючы камлі ў газагенаў да кабіны, ён плюшчыў, зрываючы з месца, печы і крышыў скрыні, у якіх ляжала чурка — шафёрскі запас на ўвесь дзень. Пад дубам асядалі колы, вязнучы ў лесе ў сіпак; пад ім угіналася на Яськавым балоце на дарозе зямля.

Дуб шафёры бралі на «чугрэі» з боем... Пасля дажджу ў газагенаў забівала глеем пакрышкі — яны аблепліваліся і слізгалі па мокрай зямлі; маторы напіналіся, аж рваліся ад звону, і не цягнулі.

Машыны стаялі на дарозе з дубам, — уся змена, — сем машын. На Баброва праехаў толькі адзін Рэва на сваім ЗІСе на бензіне — паехаў пярэдні. За ім, высунуўшы з кабіны галаву, азіраючыся назад на колы, доўга крычаў на ўвесь лес, «рваў» свой «чугрэй» Петражыцкі. Рваў цэлую раніцу, ад самага балота, аж пакуль не сеў...

Мінуўшы масток — масток раскінулі, бо на гружанай машыне па ім усё роўна не паедзеш, ехалі проста ў крыніцу, закінуўшы яе дрыўмі-метрамі, — Петражыцкі стаў, загарадзіўшы дарогу. У кабіну да яго злазілі, сабраўшыся, усе шафёры. Ні ў кога матор не пацягнуў — не ўзяў з месца. Колы круціліся ў ямах, лезучы ў зямлю. Задняя вось лягла на гразь...

Насцялілі лапак, сыпалі пад колы чуркі, вядром. І лапкі і чуркі выкідвалі з-пад сябе колы і шпурлялі далёка назад: не падысці. Трэба было разгружацца.

Разгружацца Петражыцкі не захацеў...

— Норма!.. Норма!.. — крычаў ён на ўвесь лес з кабіны. — Нагрузі — не кранеш! Не нагрузіш — самога ж не памераць на беразе замест дрэва... А тут газу не хапае... Чуркі ніяк не ўгарацца, сіпяць... Пакуль не распалю... Хоча хто праехаць — цягні прычэп з дарогі, калі каму замінаю... А я сам сваю прэмію-надбаўку нікому ў рукі не пакладу. Не саступлю. Я жылы рву...

Шафёры маўчалі. Закурылі. Разгружаць машыну не было як: дарога вузкая, з абодвух бакоў блізка сосны, — куды скінеш. Назад да мастка — на пасеку — Петражыцкага не падцягнеш: ззаду аж шэсць прычэпаў. Трэба адагнаць кожны за паварот...

Шафёры хадзілі наўкол прычэпа, стукаючы ботамі па колах:

— Барахло. Трэснуць...

— Сапхнулі аднекуль з плеч...

— Аблыселі. Рыззё тырчыць...

— Дуб... Што волава...

— Інжынер ззаду. Уважайся...

— Хай сам паглядзіць. Начальства...

— Во-во... Ім толькі грузі ды грузі.

— А што ён — прыйдзе падапхне? У цябе сваё, у яго — сваё. Ён над табой інжынер.

— Перакур, хлопцы... — Петражыцкі выскачыў з кабіны, патаптаўся па сырой зямлі, як па цесце, аціх і палез у кішэні.

Змоўклі і шафёры.

Петражыцкі закурыў, абапёрся на адчыненыя дзверцы і глядзеў уверх — у неба. Доўга, не адрываючы вачэй. Забыўшыся, можа, што ён шафёр і што стаіць, угразшы на грэблі: ні ўзад ні ўперад. Тады ўгару сталі глядзець усе шафёры:

— Што ён там апароў?

— Хай думае, што рабіць будзе...

Угары краталіся ад ветру старыя сосны, высокія, аж у неба, што раслі на Яськавым балоце недзе яшчэ ад прыгону. Неба было ў белых рэдкіх палосах, як у нітках пражы. Сонца іх выбеліла, высушыла, і яны, белыя, што снег, аж пераліваліся ў вачах.

Пасля ўсе ўгледзелі, як над соснамі ў белым небе кратаецца чорная палоска, усё роўна што кавалак кары гнала ветрам. Апускала ўніз, да зямлі, на лес; пасля падымала ўгару яшчэ вышэй, і яна бялела на сонцы і хавалася з воч.

— Каршу-ун... — Петражыцкі свіснуў і паклаў зашмальцаваную кепку на лоб, каб не звалілася з патыліцы на зямлю — галаву ж задзёр, — тады вылаяўся і плюнуў: — Прыляпі-і-ліся. Жаруць усё жывое на Яськавым балоце і тады ў цёпленькім небе плаваюць. Купаюцца... А тут у гразі боўтайся. Усе яны такія...

Петражыцкі, відаць, пра некага думаў.

Шафёры больш нічога не бачылі. Ён тады паказаў сваёй голай і валасатай, з закасаным па локаць рукавом, рукой на старую елку ля дарогі. Елка была высокая, вышэй за сосны, — старая, абгарэлая з камля, чорная, у пісягах жоўтай смалы. На самым версе на ёй тырчаў, росшы аднекуль збоку, востры, з маленькімі лапкамі сук. Там, адкуль ён рос, прыліпла да елкі гняздо, круглае і шэрае, як стары, выцвілы пад застрэшкам на дажджы і сонцы каранёвы кошык.