Іван Пташнікаў - Тартак

У лютым сорак шостага года інжынеру Ратушняку трэба было ноччу выехаць на самы далёкі ўчастак Мсціжаўскага леспрамгаса. Ратушняк ведаў, што гэта аж у Выгары — невялічкую вёсачку, якая чуць тоўпілася на пасецы пасярод лесу — яловага, сырога нават зімой у марозы і цёмнага. Там, за Выгарамі, у Ліпніках — у пушчы, якой, здавалася, няма нідзе сканчонага і якая радзела толькі ўжо на балоце ля ракі Дзвінасы — за блізкім светам, — і днявалі і начавалі людзі аж з усяго раёна: рэзаць і вывозіць лес давялі і калгаснікам — па дварах. Туды перакінулі і ўсю аўтакалону газагенаў, — іх яшчэ да вайны шафёры сталі зваць «чургенамі» і «чугрэямі», якія на такім марозе, што паціснуў цяпер, у лютым, як гаварыў Петражыцкі, «прастывалі і кашлялі». У радыятарах, як толькі глух матор, на сіверы замярзала вада, і тады трэба было мачыць у мазут анучу і, падпаліўшы яе, класці пад капот. Разагрэць і завесці адразу машыну на марозе ніхто не мог, нават Петражыцкі стаяў. А на ім жа самім вада ніколі не магла ўстояць, і ганяў ён раней свой ЗІС на бензіне — адзін у мсціжаўскай калоне, калі Рэва стаў на капіталку, — як мячык дзе па дзядзінцы, аж пакуль не адарваў пярэдні мост на пнях: «раздзёр машыну». ЗІС на бензіне ў яго адабралі, прыпомніўшы ўсё, і аддалі самаму старому ў аўтакалоне шафёру Рэву, а самога Петражыцкага перасадзілі на Рэваў «чугрэй». Казалі, Петражыцкі аж зубамі скрыгатаў, але не падаў на людзях віду, што «за душу кошкі скрабуць», што душу «салідолам выпацкалі», і ўжо на трэці дзень дагнаў па кубатуры старога Рэву, якому саступіў ЗІС на бензіне.

Саступіў. Сам Сямён Калінавіч прывёў Петражыцкага з канторы з начальнікам аўтакалоны і пасадзіў у кабіну да «старога жураўля», «чаплі». У Рэвы, смяяліся, аж губа адвісла, калі пачуў, што «даюць» ЗІС на бензіне. Прайшоў ужо добры месяц, як ён паставіў свой «на капіталку» і «соп на чурках». А Петражыцкі праз двое сутак дагнаў «чаплю» і пакінуў ззаду... Даў дзве нормы на «чугрэі». Сам памагаў грузчыкам ля шліхты ў дзялянцы, сам разгружаў на беразе ля Дзвінасы прычэп. Без палудня, шапку згубіў — памарозіў вушы, — з ног валіўся, а — даў. Тады, калі тут адну норму «чугрэі» ніяк не бралі, толькі ЗІС на бензіне цягнуў. А Петражыцкі даў дзве. «Паглядзіце... Даганіце, раз вы ўсе такія... І на чорта мне ваш ЗІС на бензіне...»

Прыехаўшы ноччу з берага, ён кінуў машыну на ўчастку, адвінціў фаркоп і панёс з сабой у вёску: едзьце. П'е цяпер у Выгарах, — з хат не вылазіць, дзе ёсць самагонка. Дзень і ноч. Сямёна Калінавіча за план без нажа рэжуць, а машына стаіць без фаркопа. Пазванілі ў раён — на базе пад рукамі фаркопа не было.

Так у аўтакалоне выбыў са строю шафёр, які на такім марозе, калі адны печы ў «чугрэі» трэба раздзімаць паўдня, аж дзве нормы даў. Даў і — з капытоў... Фаркоп знёс. Сабатаж... За гэта ж пад суд збірайся сам і ідзі. А што той суд... Петражыцкага не настрашыш...

Выходзіла, што ў выгарскай аўтакалоне і яшчэ адзін чалавек — пасля Рэвы — перацягнуў за норму, і на «чугрэі». Значыць, і на сырых чурках на марозе могуць даць «праклятую норму» ўсе, не адзін Петражыцкі. Так сказаў сёння дырэктар — Сямён Калінавіч. У раёне непераліўкі... Гарэла лесанарыхтоўка. У вобласць ішлі зводкі па форме № ... з «не тымі» працэнтамі. Дырэктару далі вымову, прыгразіўшы: здымуць з работы. Сёння, вярнуўшыся ў кантору, ён паклікаў у кабінет Ратушняка аднаго і сказаў:

— Паедзеш на прарыў. І пакуль усе газагены не выраўняеш на Петражыцкага, — дамоў і не думай... Не паказвай носа...

«Выраўняць на Петражыцкага» — значыла: знайсці таго, сукінага сына, п'янага, з фаркопам, выцягнуць за абмарожаныя вушы з-за печы, выгнаць з галавы хмель, пасадзіць у кабіну і даць у рукі руль: едзь, давай яшчэ дзве нормы, бо за гэта... а тады ўжо ісці гаварыць з шафярнёй...

— Выраўняць?.. На Петражыцкага? Адмарожу нос, не будзе чаго і паказваць. — Ён, Ратушняк, тады ўсміхаўся, гледзячы, як Сямён Калінавіч, шырокі і нізкі, бегае з вугла ў вугал, выціраючы скамечанай у далоні чырвонай хустачкай круглую лысую галаву. З-за плячэй у яго ішла пара: у канторы былі вялікія вокны. Пасля Ратушняк заўважыў, што пара ідзе і ад лысай галавы Сямёна Калінавіча і ў яго, Ратушняка, з рота, калі ён гаворыць.

Сямён Калінавіч як ішоў ад грубкі да вялікага, ад падлогі аж да столі, замерзлага акна, так і застыў на рог стала пасярод кабінета, бы хто тузануў яго, Сямёна Калінавіча, за падол кароткага, да калена, кажуха:

— Не адмарозіш у Выгарах у лесе — адмарозіш у другім месцы. Не думай...