Іван Пташнікаў - Тартак

Вугальніка толькі і відзелі, як ён, укуліўшыся ў санкі, пагнаў каня. Прыехаў, нагаманіў і паехаў. Не чакаў, калі хто збярэцца і стане гаварыць. «Запішуць у картачку? Хай пішуць...» — плюнуў і паехаў. Сямён Калінавіч пасля яго апусціў галаву і хадзіў, гледзячы ў падлогу...

Дарога за пасекай павярнула ўправа і пайшла цяпер лесам: шырокая гэтым месцам, раз'езджаная машынамі і выцертая саньмі. Наперадзе яе, дарогі, было яшчэ кіламетраў трыццаць: усё лесам — да самых Выгараў — без агнёў з вёскі, без скрыпу настылых варот і крэкту асвераў, які чуваць на марозе за многа вёрст.

Конь не хацеў бегчы трушком — у лесе пайшоў ціхай роўнай ступою, — яго трэба было паганяць. Натапырыўшы вушы, ён тады трухаў, сцішваючы самога сябе, — было чуваць, як яму лезе на галаву хамут і б'юць сані перадком па задніх нагах — па каленях. Сані па ўзбітым за дзень капытамі снезе рыпелі дзярката і ядрана — на ўвесь лес; трапляючы ў расцёрты след, пішчалі цененька і мякка, як вецер у гавыле ля хаты пад прызбай; стукалі палазамі па неглыбокіх ямах-калдобінах, якіх не бачыла вока, і шуршалі, як па жвіры, калі, збіваючыся з тору, лучалі на цалік — на злежаны неглыбокі снег, сцяты шэранню пасля нядаўняй адлігі.

Далёка наперадзе дарога, выслізганая палазамі, ад скупога водсвету маладзіка паблісквала цьмяным і халодным глянцам, і тады здавалася, што ёй не будзе ніколі канца, як і самой начы. Здавалася, што маладзік будзе вечна вісець угары над галавой і вечна ісці нехаця конь — без сканчонага. Цьмяны бляск на дарозе дрыжаў, перасяваўся; знікаў, як перабягаючы дарогу, хаваўся ў цемнаце і зноў бліскаў, скачучы торам, скупы і халодны, як агонь ад газоўкі.

Ратушняк думаў тады, што ў лесе адзін толькі мароз, што холадна каню ад настылых жалезных падкоў у капыты, холадна ў галёнкі і жывёла ледзьве ступае нагамі, насклелымі і здранцвелымі.

Там, дзе было мала снегу і палазы дзёрлі мёрзлую, цвёрдую, як жалеза, груду, конь ступаў смялей, і пад яго ўкаванымі капытамі аж грукала настылая зямля. Ад яе падымаўся і ішоў звон, шырока і імпэтна, з адгалоскамі на ўвесь лес — з канца ў канец — і здавалася тады, што звініць уся зямля: свежая, цвёрдая, халодная і здаровая, як антонаўка ў першыя марозы ўвосень.

У небе заміргалі зоркі: пацямнела. Маладзік апусціўся на самы лес, пачырванеў, — на дарозе ад яго ўжо не мігцеў сыры бляск.

Зноў рабілася холадна, пасля цяпла падскочылі дрыжыкі, і, калі ён нацягваў на пальцы рукавіцы, пачуў, як трасуцца рукі. Нанава браў мароз — ад яго не было спасу. У лесе ён ціснуў, як у вялікай парожняй пуні.

У незакрытыя аўчынай шчокі пякло, як прыскам, — шчокі сталі шорсткія, і ён думаў, што яны патрэскаліся, — смылеў пад рукавіцай нацёрты нос: пачынаў балець. Мерзлі пальцы ў рукавіцах; заходзіла ў ногі.

Трашчалі дрэвы — сухастой, які ў познюю восень у дажджы, відаць, глыбока намок. Мароз прабіраў наскрозь усё жывое: каня, сосны, чалавека і зямлю. Снег хрумсцеў пад капытамі і палазамі, — здавалася, ад марозу ён пераціраўся на жвір.

У вачах у яго, Ратушняка, раптам стаў Сямён Калінавіч: шырокі, як шафа, у накінутым на плечы кароткім кажусе. Прыхінуўся ў канторы да грубкі, нагнуў нізка — аж да дзвярэй — галаву: грэе плечы і студзіць лысіну. Ён падумаў тады, што дарога блішчала ад маладзіка, як лысіна Сямёна Калінавіча ад агню ў канторы...

Сямён Калінавіч не вінаваты, хоць і пагнаў нанач: яго, Ратушняка, ніхто б не змусіў паехаць, калі б ён сам не наважыў...

І тады падумалася, што вінаваты ёсць, што ён недзе спіць у такую пару ў некага на падлозе, уткнуўшыся носам у падкінутую пад галаву і нагрэтую ў запечку фуфайку. І фуфайка недзе ад яго прасмярдзела гарам, і ў хаце дыхаць няма чым, хоць ты задушыся... І ляжыць ён, не раздзеты і не разуты, нават боты з ног не сцягнуў; мокры ад расталага ў цяпле снегу, не мыты суткамі, — ад таго, як запіў...

Ён стаў успамінаць яго, гэтага чалавека, на якім цяпер, здавалася, для ўсяго Мсціжаўскага леспрамгаса свет клінам сышоўся, і не мог. Здаецца, маленькі, дробны з твару і цёмны; здаецца, гадоў яму за трыццаць, не меней; здаецца, шырокі, круглы, жорсткі мужчынскі твар, цёмная і лысаватая галава, кароценькі кажушок на фуфайцы і старая, вынашаная, памытая і зноў выпацканая — гэты раз ужо ў мазут, — халодная для такога марозу салдацкая шапка-вушанка з паднятымі ўверх вушамі і завязанымі на сляпы вузел кароткімі, скручанымі з тасьмы матузкамі...

Помніў гэта, а чалавека жывога ўспомніць не мог...

Сцежкі звялі іх першы раз летась, пад восень.