Іван Пташнікаў - Тартак

Рогі падскочылі і аселі, нібы схаваліся ў крыніцы. Паказаліся зноў і зніклі. Пасля вытыркнуліся яшчэ. Лось як прыпаў на пярэднія ногі, так ужо больш і не мог узняцца. Затупаў заднімі нагамі і стаў выцягваць перад з канавы, нібы машына, якая, не зведаўшы пераезду, усунулася ў роў і цяпер карабкалася назад. Яму ўдалося выцягнуцца наверх, і ён, перабіраючы заднімі нагамі, так і валокся задам у заснежаны алешнік. Невядома, магла б яшчэ жывёла застацца жывою ці не, але яна ратавалася, і Піню прыйшлося меціць у рухомы цёмны сілуэт яшчэ раз...

Коні падыбалі да рэчкі, вось ужо і назад яны трамбуюць снег, а Піня думае пра адно. Хутчэй бы праляцеў час, вось каб заўтра ўжо вясна пачалася, да вясны напэўна пра ўсё ўжо забудзецца. Але ж і цяпер ніхто пра гэта не ведае. Ён адзін, праўда, з сабакам, лупіў скуру, а пасля адзін прывалок у карах мяса і пасек яго ў дзяжу з-пад капусты, якую ўжо нельга было засмаліць увосень для шаткоўкі.

Ніхто не бачыў нават, як ён адганяў на ферму кары. На благі канец, толькі адзін вартаўнік. Дык калі што якое, таму можна будзе адшкадаваць паляндвічку, не стане плявузгаць па вёсцы. А калі суседзі і пачуюць пах з коміна, дык можна будзе сёння сёлетняга кабанчыка прыціснуць. Карысці з тае здыхляціны не будзе, затое квіку наробіць на ўсю вёску. Вось і заткнуць тады рот людзі. А не — дык жа ён і паляўнічы: можа ж ён прыносіць і смажыць зайчаціну?

Але ўсё адно ныла душа, бы дзесь унутры адарвалася селязёнка. Ды хто ведае, можа, і пэнкнула яна, калі кары былі зачапіліся ў крыніцы за вывараць і прыйшлося іх падымаць на руках?.. Было сумна і страшна. Кашуля ад плячэй рабілася халоднай.

— Яно ўсё гэта, сум гэты, ад таго, што знік сабака. Але знойдзецца, воўча лыка... — цешыў сябе Піня ўжо на канюшні, скубучы аброслы падбародзіч.

Вартаўнік яшчэ не прыйшоў, і Піня, за ўсе тыя разы, агледзеў праварыны, пазакладаў у зазубні калкі і, акуратна прычыніўшы дзверы, падыбаў дахаты.

Выселцы ў рэдкім мроку, які наступае вечарам з першымі снягамі, цьмяна паблісквалі аконнем. Недзе выў сабака аж у канцы вёскі. Але гэта быў не Пінеў, ён пазнаў.

Вецер узняўся пад дзень. Выў, свістаў у кастрыцы ў падаконніку, бразгаў крукам ля студні, брынчаў драніцаю ў сенцах. Вокны неахвотна пускалі раніцу ў хату на покут: замерзлі. Нават верхнія шыбіны не хацелі адтайваць ад хатняй цеплыні.

Вецер завярнуў з поўначы; браліся калядныя маразы. Закруціла сухая і калючая мяцеліца. Набівала сыпкага снегу пад стрэхі, пад дзверы, церушыла ў дзіравыя шыбы без падвойных акон.

Піню прабудзіла, мусіць, зара, якая пунсовым рогам пасцілкі зацягнула акно.

Ён прыпаў да шыбіны. Пахукаў. За акном віхрыла снегам. Неба было ў хмарах. Толькі за фермай яны прасвечваліся барвай; там у марозе ўзнімалася сонца.

Трэба было ісці да коней.

Сабака не скокнуў Піню на грудзі, калі ён пераступіў парог сенцаў і спыніўся на ганку.

«Згінула недзе ў пушчы, воўча мяса».

Двор замяло. Гурба была высокая, але жоўтая ад пяску, які дзерла разам са снегам.

Піня ўжо хацеў звярнуць на загуменне, як нейкія галасы насцярожылі яго і адштурхнулі да вушака. Ён і сам не ведаў, што яго цягнула хавацца з воч.

Галасы раслі, радзелі і зноў гусцелі. Іх растрасаў вецер. Яны сцябалі Піню лазовым голлем па твары, білі аброццю з жалезнымі здаровымі цуглямі па галаве, штурхалі ў грудзі прыкладам дубальтоўкі... Мутнела ў галаве.

— Піня лася забіў!.. Піня лася забіў!..

Не, гэта не мяцеліца, а віхор галасоў нёсся вуліцай.

Піня яшчэ шчыльней прырос да вушака, але вуліца была ўся перад ім, і вецер нёс насустрач яму не толькі словы, але і гурбу дзетвары.

Размахваючы партфелямі і дубцамі, яна імчала ад маста ўздоўж вуліцы — вярнулася са школы — і крычала на чым свет стаіць:

— Піня лася забіў!..

Нарэшце ён убачыў і нешта неверагоднае.

Спераду ў дзяцей бег, здавалася, аж прыпадаючы да зямлі, ягоны сабака і валок доўгую бурую скуру лася, якую Піня тады, мокрую ад крыві і снегу, цяжкую, ледзь узвалок на не такую ўжо і нізкую елку.

Параўняўшыся са сваім дваром, сабака хацеў знайсці паратунак у гаспадара, але дзеці насядалі на яго, і ён, ведаючы, што з цяжкай скурай няёмка будзе знянацку шмыгнуць у двор, падаўся вуліцай недзе ў той канец Выселцаў.

А за ім стагнала вуліца:

— Піня ўгробіў лася!.. Піня ўгробіў лася!

Пра што думаў цяпер прыгорблены, невысокі чалавек ля вушака?

Відаць, пра тое, што сабака не заўсёды прыяцель чалавеку.

1959