Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

Тыдзень назад яго самога са Змітрыкам партызаны выганялі рэзаць тэлеграфныя слупы. Але ж тады іх валілі за грудком у лагчынцы далей ад вёскі. Назаўтра пад Верасава пад’ехала нямецкая танкетка, павярнулася гарматай да Бортнікавай хаты — чаму менавіта да яе? — і стрэліла ўсяго адзін раз. Балазе дабром абышлося: прабіўшы ў будынку дзве сцяны, снарад праляцеў праз хлеў і ўпаў у сенях, не ўзарваўшыся. Бортнік вынес яго і закапаў, а дзіркі ў сценах забіў шпунтамі.

«Што ж будзе цяпер?» — Корсак з шашы, ужо не разбіраючы, набярэ ў чаравікі вады ці не, збег па адхоне канавы ў шапаткі, раздраджалы снег, каб наўпрасты выйсці да Алесіных будынкаў.

— Эй, старик, погоди маленько,— яго запыніў падазрона ласкавы і патайны галасок.

Корсак застыў, праваліўшыся ў глыбокі снег.

— Партизаны часто ездют тут?

— Ды халера іх знае?

— Семьи не подскажешь... ихние.

Застаны знянацку роспытамі, Корсак ужо не ведаў, як адкараскацца ад гэтых двух у чорных касматых бурках.

— Няма партызанаў у нас, ні іхніх сем’яў.

— А всё же подскажи, никто ведь не узнает.

— Няма, кажу вам, гаспада казакі.

— Гутарют, вон там, на хуторах...

— Не ведаю, не чуў.

— Фамилия твоя?..— вусаты падшпорыў, падагнаў і асадзіў на самым беразе шашы неспакойнага каня, што глядзеў вялікім пудка-сіняватым вокам.

— Корсак я,— з раскіслага, набрынялага вадою снегу Корсак нарэшце вырваў свае ногі, перайшоў канаву, ужо на заплеснелай леташняй траве, дзе сышоў снег, спытаў: — А нашто вам?

— Если набрехал насчет партизанов, найтить легче будет.

— Што я сабака, каб брахаць,— Корсак паслізнуўся на сівай, як павучына, плесні, дзе надоечы сышоў снег, і размашыста пайшоў па цёмнай, прыліплай да зямлі траве да Алесінага шырокага прысадзістага гумна.

Тупат каня, шахканне снегу ў канаве і гарачы, балюча-цяжкі ўдар па галаве ён учуў засап разам. Ногі, як спаралізаваныя, адразу запляліся і падагнуліся. На міг, здаецца, аднялася і памяць.

Праз звон у вушах, праз цяжкі ад нагайкі з зашытым свінцом балючы ўдар па цемені прарываўся чужы, хрыпаты крык:

— Ишо ему! Ишо!

— Пущай ползёт, клещ ентый!

— Вреж ишо! — чуўся хрыпаты абветраны голас.

Казак ад злосці сцегануў нагайкаю па боце, але Корсака ўжо болей на чапіў, рвануў за повад і, раздзіраючы цуглямі рот каню, выехаў на шашу.

Корсак, як сляпы, ад злосці, крыўды і адчаю завярнуў да Алесінага гумна. Пад горла падкатваўся даўкі камяк. Вочы туманілі пякучыя слёзы. На цемені, балюча сцягваючы скуру, рос і ныў насечаны гуз.

Душыла крыўда, што не адпомсціш за ганьбу, гвалт, знявагу, за гэты люты ўдар нагайкаю. Цяпер свет такі — наздзекуюцца, наб’юць,— і не акажыся, а слова вымавіш — застрэляць. Што значыць цяпер чалавек? Хто з ім лічыцца? А ці лічыўся калі?

Корсак у кутку ў сенцах злавіў за абслізганае гладзенькае тапарышча сякеру, з ёю ўвайшоў у хату і, скінуўшы шапку, плашмя прыклаў настылае, халоднае вастрыё да гарачага гуза. Сядзеў на лаве пануры, атупелы ад дасады.

На звыклае «сяло» — схадзіць да Алесі ці да Ваўчка, дзе апошні час збіраліся мужчыны, ды паслухаць, што робіцца на свеце,— не пайшоў. Управіўшыся напаіць ды накарміць скаціну, прылёг на ложак.

Сэрца ўжо грыз неспакой: дзе Міця. Цеперся няма дадому. Каб не прылучылася якая бяда?

У хату праз два акны касаватымі слупкамі цадзіла дрыгатліва-рэдзенькае малочнае святло сіняя поўня. Адзін слупок даставаў да Корсакавага ложка. Не даваў заснуць. I Корсак не ўлежаў. Накінуў на плечы кажух, знайшоў на прыпеку прыстаўленыя да засланкі чаравікі, каб высахлі занач, уступіўся ў іх і выйшаў на вільготны надворак.

За садком, за чорнымі дрэвамі, шумела, заняўшы ўжо завоіну, вясенняя паводка. На шырокай вадзе залацістаю дарожкаю пералівалася і дрыжала яснасць ад невысокага месяца. Недзе далёка, пэўна, на Прылуцкіх хутарах у сінечы ночы адгукваўся па два разы засап удод: дук-дук, дук-дук.

«Чамусь пад поўню ча згоне зімы бывае паводка,— гледзячы на падсвечанае месяцам неба з дробнымі зорамі, падумаў Корсак і сцяўся, уздрыгнуў плячмі ад сыраватага, вільготнага холаду.— I зоры падаюць».

Але зорка, што адлучылася ад іншых, была зырчэйшаю і ляцела, зніжаючыся на верасаўскія цёмныя хмызнякі. I ўслед за ёю раскалоўся з лускам, як арэх, нізкі, далёкі стрэл. Толькі цяпер дагадаўся Корсак, што гэта была не зорка, а запальная куля.

Ці палохаючы іншых, ці баючыся сам, нехта стрэліў яшчэ раз, і яшчэ раз нізка над хмызнякамі чырвоным, як ад траскучых яловых дроў, вугольчыкам праляцела не вельмі і хуткая, калі бачыш здалёк, запальная куля.