Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

— Якіх казакаў?

— Якіх пытаеш? А тых, што па вёсках стаяць ужо.

— Во, не чуў.

— Дак чуй. Коней забіраюць...

— Без коней будзем жыць,— Корсак прымружана паглядзеў у поцемак, з якога ўжо выплыла лава і стары Літавар з жоўтаю глінянаю міскай на каленях, у якой пакалыхвалася зеленаватая саладуха з белымі пярсцёнкамі накрышанай цыбулі.

— Ён будзе жыць...— Літавар счарнелаю драўлянаю лыжкаю злавіў у місе тонкі пярсцёнак цыбулі.— Ятвязь вунь спалілі... Людзі гінуць, як мухі ўвосень, а ён будзе жыць,— і Літавар сербануў з лыжкі гэты белавата-тонкі пярсцёнак цыбулі і пачаў жаваць бяззубымі дзёснамі.

— Не крычы, Ясь,— трохі паспакайнеў ад чужой нервовасці Корсак.— Я ж не ўкінуў табе агню ў хату.

— Гэта ж праўда. Агонь свой — вунь у шуфлядцы ў стале: павестка Броніку... I твайму, кажуць?..

— Ды пецярым,— ад стала нарэшце падняў свой гарбаваты, апушчаны да губы нос Бронік Літавар.— Мне, можа, ужо і не першыня. Служыў у польскім, служыў у савецкім, паслужу і ў беларускім войску.

— Якое яно там беларускае. Нямцэ кіраваць будуць,— махнуў чорнаю вышчарбленаю лыжкаю стары Літавар.

— Хто не будзе — адна халера: вайна,— уздыхнуў і прысеў на лаву Корсак.

— Гэта праўда — людзі пазвярэлі,— стары Літавар зашкроб лыжкаю па місе, ловячы кроплю кіслай, як воцат, саладухі.

— Я пазаўчора сам бачыў, як казакі ў Дварчанах дзяўча білі. Нешто ўкрала,— Бронік засмяяўся і ўстаў з-за стала, пераступаючы слупок сонца, што вірыў сіняватым пылам.— I смех і грэх глядзець было. Паклалі на ржавае кола ад вагона, што стаяла ў тупіку, перагнулі ды нагайкай. Дзяўчына крычала, як голаў сцяць.

— Дзіва што крыкнеш. Ведаю гэтыя нагайкі. Арапнікамі іх называюць. У тую вайну казакі імі людзей у бежанства гналі. Помніш, Ясь? — Корсак павярнуўся да старога Літавара, што трымаў на каленях гліняную місу. Левая рука ў яго калацілася. I Корсак у жальбе падумаў, што Літавар на вачах стаў старэць і чэзнуць.

— Хэ,— усміхнуўся і ажно, здаецца, памаладзеў ад свайго смеху Літавар.— Ён пытае, ці помню. Можа, з месяц насіў на шыі рубец ад гэтага бізуна. Яшчэ і цяперака нарасць не сышла.— Ён хацеў падняць сваю левую, што дробна калацілася, руку і не здужаў, апусціў яе на міску.

— А што ж чакае іх? — Корсак азірнуўся на Броніка, што глядзеў на рамку з картачкамі, на сябе ў польскім мундзіры і рагатыўцы.

— Ад свайго лёсу не ўцячэш,— Бронік тыцнуў пальцам у шкло, за якім трохі перакасілася картачка, з якой глядзеў паўнатвары з савіным носам салдат з мардатым падфарбованым сяржантам.— Я во ўспамінаю, як мы з сяржантам вырваліся з акружэння. Ішлі дадому. Ён усё казаў, што блізенька дадому асталося. Толькі выткнуліся з лесу, а тут, як на ліха, немцы на матацыкле. Сяржант у ногі. Але ж дабег усяго да блізенькага замежку. Там ужо і тыцнуўся ў белы крываўнік, падкошаны кулямётам.

— Так што і цяпер пойдзеш пад кулямёт? — падняўся з лавы стары Літавар і калатлівай, дрыготкаю рукою шаргануў на прыпек парожнюю з высербанай саладухай міску.— У мяне ж вунь канюшына насенная не змалочана.

— Успеецца, бацька, з тою канюшынаю, змалачу,— Бронік адцягнуў з стала шуфлядку, дастаў павестку, доўга і моўчкі чытаў.

— Можа й, праўда, можа, перахавацца? — няпэўна сказаў Корсак і ўчуў, як пад шапкаю змакрэў лоб.

— Тут справа такая,— Бронік адняў ад павесткі свой склюдаваты, апушчаны да губы нос.— Не з’явімся мы, перастраляюць, папаляць усіх вас.

— Мы ўжо сваё аджылі,— Корсак абцёр куткі сваіх звялых, апушчаных губ.

— Вы аджылі... А дзеці? Дзеці ў іншых ёсць... жонкі...— Бронік націснуў на язычок клямкі і папхнуў каленам дзверы.

— Пачакай,— Корсак паволі з’ехаў з лавы і, не могучы разагнуць балячы крыж, як гарбун, звесіўшы доўгія рукі, услед за Бронікам усунуўся ў сені, там задыхнуўся ад спёртага духу вантробаў.— Ты кажаш, трэба ісці на той зборны пункт?..

— Я нікому не кажу. У такой справе кожны робіць як знае сам.

— Каб сам знаў...

— А Змітрык што?..— Бронік ступіў з сяней за парог на пляскаты камень, падняўшы руку, лавіў цяжкія, што сцякалі па саломіне са страхі, кроплі вады.

— Змітрык,— нечакана ўгнуўся Корсак: вялікая кропля, што сарвалася з капяжа, востра-пякучым холадам апякла карак.— Змітрык мо даўно на тым зборным пункце. Пайшоў у Дварчаны і цеперся няма дадому.

— Вайна... Цяпер усім трэба маладыя мужчыны,— Бронік з прыгаршчаў лінуў сабе за плячо сабраную ваду.— Куды ні кінься — усім... і партызанам, і немцам.— I абярнуўся да Корсака.— А хібя ж адзін чалавек усім угодзіць? Скажы, дзядзька Улас?