Михась Южик - Марыянеткі і лялькаводы

Між іншым, іхнія гутаркі часцяком насілі нямірны характар, і бывала, развітваліся сябры, ажно ў дзвярах праклінаючы адзін аднаго ды надзяляючы абразлівымі мянушкамі. Але мірыліся хутка, праз пару гадзін, па тэлефоне. Бо гэтыя запальчывыя сваркі былі неад’емнай і неабходнай часткай іх інтэлектуальнага, духоўнага існавання, з’яўляліся сродкам выплескаў як адмоўных, так і станоўчых эмоцый.

Валерый Віктаравіч належаў да тае катэгорыі халасцякоў, што хваравіта педантычныя ў справах і неверагодна дбайныя да чысціні і парадку рэчаў. У яго кватэры ўсё ляжала, стаяла і вісела строга на сваіх месцах, старанна аберагалася ад пылу і бруду. Адынец быў просты і акуратны ў адзенні і наўздзіў непераборлівы ў ежы. Змесціва яго халадзільніка і цяпер, пры капіталізме, не вызначалася багаццем і разнастайнасцю. У ліхія ж часіны гайдараўскага абвалу халадзільнік і наогул збольшага пуставаў, а яго гаспадар перабіваўся з кефіру на хлеб. Таму што не мог Адынец дазволіць сабе марнаваць вольны час на беганіну па горадзе ў пошуках чагосьці пажыўнейшага, выстойваць у тлумных чэргах. І ў галодную, і ў сытую пару ён захоўваў сваю нязменную сухую камплекцыю, упэўненасць у рухах і светлы дапытлівы розум.

Чаму найболей дзівіўся Леанід Нілыч, то гэта непазбыўнай бадзёрасці, пастаяннай жыццярадаснасці Адынца. Як ні пазвоніш — у голасе яго свіціцца блазнаватае захапленне, як ні сустрэнешся — па-маладому гараць яго вочы. Нават раздражняла гэта падчас. Уважаў жа сябе Леанід Пугач за моцнага, трывалага чалавека, але і ён, бывала, упадаў у меланхолію, паддаваўся нудзе і маркоце. Так часам дапячэ жыццё — ці сын выкіне чарговае штукарства, ці напаскудзіць нехта з нядобразычліўцаў, ці палаешся з палюбоўніцай, — і падкоціць пад горла даўкі камяк, і сам сабе зробішся ненавісным, і бачыць нікога не хочацца. Тады запіраўся Нілыч у сваёй майстэрні, адключаў і тэлефон і мабільнік ды на некалькі сутак унурваўся ў працу. Або, калі ўжо зусім было моташна, кідаў усё да чортавай маці, адпраўляўся на вакзал, сядаў у любую электрычку, вылазіў на малалюдным паўстанку і брадзіў, брадзіў па лясных і палявых дарогах, па бездаражы да самае цемры… І гэта ён — чалавек, не абдзелены ні грашыма, ні славай, ні грамадскай увагаю!

Ды не ведаў Леанід Нілыч, што ў створаным Адынцом маласвеце вольны выбіраць гэты дзівак толькі прыемных сабе людзей — якія не падвядуць, не аблаюць, не здрадзяць; людзей адукаваных, высокадухоўных, лагодных. А іменна аўтараў шматлікіх раманаў, філасофскіх трактатаў, энцыклапедый, стваральнікаў разнастайных сімфоній і операў. Таму і вяселіцца яго душа, таму роўны яго настрой, таму жыццярадасны яго голас.

Але ёсць яшчэ адна тайна ў Валерыя Віктаравіча, пра якую не ведае яго найбліжэйшы сябар. Страшная тайна, якая, тым не менш, дае яму сілы жыць пабожна, удзячна і жыццялюбна.

Каля дваццаці пяці гадоў у загараднай псіхбальніцы жыве — не жыве, а марудна памірае яго брат-блізнюк, Алег Віктаравіч.

Калісьці Алег вучыўся ў тэхналагічным інстытуце і быў самым звычайным хлопцам — вясёлым, з кучай сяброў і сябровак, аматар студэнцкіх вечарынак, дыскатэк і іншых жыццёвых радасцяў. Аднак на апошнім курсе як падмянілі Алега. Ці прычынай таму няшчаснае каханне, ці здрада сябра, ці яшчэ якое душэўнае ўзрушэнне — ніхто не дазнаўся дагэтуль. А толькі абарваў ён усе знаёмствы, стаў прападаць у чытальных залах і горамі цягаць з бібліятэк розныя мудрагелістыя кнігі. Збольшага зацятай бязбожнасцю, спірытызмам аддавала тое чытво. Паглынаў яго брат запоем, нешта пісаў у сшытках, мармытаў пад нос, не выходзіў з дому і па трое, і па чацвёра сутак. Устрывожыліся бацькі, сталі распытваць Алега. Навуковую працу пішу, у аспірантуру збіраюся, схлусіў ён. Крыху супакоіліся дамашнія. Ды ненадоўга. Неяк стрэў Валера ў горадзе Алегавага прыяцеля-сукурсніка, свайго шапачнага знаёмца, і дазнаўся, што ўжо паўгода як не паказваецца ў інстытуце Алег, на сесію не з’явіўся, але акадэмічны не браў і таму найхутчэй адлічаны... А далей — усё горай: стаў брат сам з сабой размаўляць, а на роспыты бацькоў лухту нейкую несці. Што, маўляў, усё мана, што ўсё роўна памром, дык хоць трэба ратаваць свае душы… што ў апраметнай нас чакаюць — не дачакаюцца, але ён ведае выйсце… І падобную несусвеціцу. Спужаліся бацькі, пачалі псіхолагаў выклікаць розных, падпольных экстрасэнсаў вышукваць. Толькі палохалі яны сваім выглядам няшчаснага брата, толькі глыбей заганялі яго ў вар’яцкую прорву. Трызнілася ўжо Алегу, што палюе за ім нейкі каратканогі пляшывы чалавек (гэта асабліва запомнілася Валерыю), што ваюе той чалавек з кітападобнай пачварынай — дэманам, у закладзе ў якога нашыя жыцці, што бегае той пляшывы па дэманавай тушы і рэжа яе крывым нажом, а адрэзаныя кускі ажываюць, у маленькіх пачварын ператвараюцца ды кусаюць, намагаючыся пажраць, вялікую тушу. Блытана так гаварыў Алег, вісклівым голасам. І ўсё паказваў у акно, што стаіць той пляшывы каратканогі то за тэлефоннай будкай, то ў дзвярах пад’езда процілеглага дома, то ў альтанцы нібыта хаваецца… Перастаў брат есці, бо баяўся, што падсыпле яго вораг атруту, перастаў мыцца, бо не вада гэта, а пякельная вадкасць. Прымусова яго кармілі; сілком, у шэсць рук, вадзілі ў ванную, абмывалі пад душам. А сесці ў ваду не хацеў, бо той уяўны пляшывы чалавек мог і пад вадой дыхаць, дык зацягне яшчэ на дно і будзе трымаць…