Алесь Шашкоў - Ціхая Лань

«Калі ён зробіць крок да мяне, выстралю, — ловячы кожны рух старасты, думаў Крамнёў. — У вёсцы ціха, а лес — побач... »

— Крамнёў, вы яшчэ зусім не навучыліся хаваць сваіх думак і пачуццяў, — нечакана ціха, з лёгкай насмешкай прамовіў Кантаровіч.

— Я не дыпламат, — суха адазваўся Крамнёў.

— Разведчык мудрэй за дыпламата. Прынамсі, такім павінен быць, — уздыхнуў прафесар і адкінуўся на высокую спінку крэсла, скрыжаваў на грудзях рукі. Маўчаў ён доўга, так доўга, што Васілю нават здалося, што гаспа­дар забыўся, што ў хаце ён не адзін. Але памыліўся. Не мяняючы позы, Фама Савельевіч раптам ціха, з дрэнна схаваным сумам, загаварыў:

— Дастаньце руку з кішэні... не трэба... Усё не так, як вы думаеце... Помніце канферэнцыю чытачоў па вашай аповесці ў раённым Палацы піянераў? Вось там я вас упершыню і ўбачыў. Што прывяло мяне туды? Ды не, я не хацеў зверыць свае думкі, выказаныя мною ў рэцэнзіі на вашу кнігу, з думкамі юных чытачоў. Я — стары настаўнік, з дзецьмі кожны дзень... быў, канешне... і таму добра іх ведаю. Для вучня-падлетка ды і для юнака-студэнта ўсе кнігі дзеляцца толькі на дзве катэгорыі: цікавая і нецікавая. Усё, кропка. Ніякіх іншых крытэрыяў у ацэнцы твора для іх не існуе...

«Для чаго ён усё гэта пляце?» — думаў Крамнёў, але руку з кішэні выняў, паклаў на калена. У светла-сініх вачах Кантаровіча, вызваленых ад цяжкіх акуляраў, прамільгнула смяшынка, але голас застаўся тым жа, задуменнасур’ёзным і крыху сумным:

— Вас, мусіць, цікавіць: дык чаго ж ты, стары букваед, прыйшоў у гэты Палац, калі і так усё ведаеш? А проста мне вельмі захацелася паглядзець, як выглядае сучасны малады пісьменнік, калі яго хваляць, — усміхнуўся прафесар. — А што вас будуць хваліць, я быў упэўнены, бо ўсе мае студэнты адразу ж аднеслі вашу аповесць у разрад цікавых.

— Ну і як я... выглядаў? — скупа ўсміхнуўся Васіль.

— Як і кожны аўтар першай кнігі, калі яго хваляць. Пасля вайны, калі будуць канферэнцыі па вашых новых кнігах, будзеце выглядаць лепш. Упэўнены. Кропка. Есці хочаце? Будзем вячэраць. У таго дзівака, які вас прывёў да мяне, мусіць, дома з харчамі не густа?

— Пачакайце, — зноў сумеўся Васіль. — Вы пра каго?

— Ды пра яго, Шаблюка, — махнуў рукой Кантаровіч. — Апрача яго, хто яшчэ ў акрузе пралезе цераз нашы балоты? А па дарогах цяпер сюды не пройдзеш... Дарэчы, дзе ён зараз? У засадзе з кулямётам?

Васіль напружана і з нейкім унутраным страхам глядзеў на Кантаровіча. Хто ён? I чаму яму вядома выключна ўсё?

— Не хвалюйцеся, — зноў махнуў рукой Кантаровіч і пайшоў да вялізнага серванта, зробленага з чорнага дубу рукамі не сучаснага майстра. — Шаблюк — чалавек надзейны. Трошку — шалапут. Трошку — фантазёр. А так — сваё...

Вярнуўшыся да стала з боханам хлеба і талеркай, поўнай вяндліны і сялянскай кілбасы, працягваў:

— Яно і яму не ўсё трэба давяраць. Рухавы дужа і часам чарку лішнюю прыняць можа. Ды і ці трэба хоць каму ўсё давяраць? Помніце ў Горкага: чала­век павінен гаварыць праўду, але не абавязкова ўсю праўду. Так, здаецца?

«Вось ты яе і не гаворыш, — адзначыў Васіль. — I куды гнеш...»

— Ладна, усё гэта дробязі, — перапыніў сам сябе Кантаровіч. — Не за гэтым жа ты ішоў да мяне. Сядай за стол і расказвай. Часу ў нас не многа. Раніцай я павінен быць у Бярэзінску.

— Мяне, Фама Савельевіч, цікавіць толькі адно пытанне: у Бярэзінску сапраўды ваш сын — бургамістрам?

— Мой.

— Але ж перад вайной, калі я не памыляюся, яго арыштавалі.

— Яе ў трыццаць сёмым таксама арыштавалі, — Кантаровіч вачыма паказаў на партрэт. — I расстралялі. Яе, жанчыну, кандыдата гістарычных навук. А ён, той, пра каго вы пытаеце, тут, у Бярэзінску, пан бургамістр. Калі б здарыўся цуд, і яна ўваскрэсла, я насіў бы яе на вось гэтых старых руках. А вось калі ён ступіць на мой парог, я... — ён паказаў на аўтамат. — Дзеля гэтага і трымаю. А калі ён здагадаецца і не прыйдзе сюды, я дастану яго і там.

Васіль глядзеў у вочы Кантаровічу, і ледзяны холад працінаў усё яго цела. Такой злосці, такой лютай нянавісці ён ні разу не бачыў у чалавечых вачах, тым больш — у вачах бацькі.

— Усё. Кропка, — абарваў Кантаровіч і зноў падышоў да серванта. Дастаў бутэльку, два кілішкі, паставіў на стол: — Вып’ем. Гэта не наш і не іхні. Французскі каньяк. Укралі, гады, і прывезлі сюды. Я сам быў у Парыжы разам з ёю, — зноў паказаў на партрэт. — Вось даваў і вып’ем за яе. А за Парыж пакуль піць не будзем. Парыж таксама здрадзіў. Сам сабе.

Кантаровіч разліў каньяк, выпіў, узяў кавалачак яблыка, памаўчаў, а потым неспадзявана спытаў, ужо звяртаючыся да госця на «ты»: