Зинаида Дудюк - Гонды

Казка доўжылася, хілілася да шчаслівага канца. Жанчыны таксама слухалі ўважліва. У цішыні гучаў толькі тонкі галасок чытальніцы. Калі апошняя старонка была перагорнута, усе ўздыхнулі з палёгкаю. Добрая была казка.

— Каб так усё ў жыцці хораша канчалася, — сказала Г алена Бузюміха.

— Жыццё не казка, — адказала Рэчычанка.

Суседкі з разуменнем заківалі галовамі. А Ліза згадала, што яна таксама бачыла змяю, яшчэ калі жыла ў дзеда. Яе дваюрадны брат Віця з сябрукамі забілі гадзюку, папярэдне выгналі на сярэдзіну вуліцы, колам прышпілілі да зямлі галаву, а яна ўсё звівалася, білася хвастом аб дарогу. Была гадзюка малая, не такая страшная, як той змей, што ў казцы. Лізе было яе шкада.

Аднойчы, калі цёця Поля жала жыта каля хаты (агарод у дзеда быў вялікі, мала хат засталося пасля вайны, зямлі хапала, а жыта расло вельмі высокае, Ліза баялася ў ім заблудзіцца), дык знайшла сухую змяіную скуру і сказала, што змеі вылузваюцца са старой апраткі і набываюць новую. Вельмі хацелася Лізе паглядзець, як змеі пераапранаюцца, але не ўдалося, хоць яна часта хадзіла каля жыта і ўсё заглядвала паміж сцяблінамі, ці не відно там змяі.

— Хадзем ужо дамоў, папрадуха, — паклікала Малаша Лізу.

Дзяўчынка схамянулася, агледзелася, заўважыла, што цёткі заварушыліся, збіраюцца дамоў, і сама пачала згортваць прадзіва: старанна наматала нітку на верацяно, заткнула яго ў кудзелю, апранула паліто, узяла потась і накіравалася ўслед за бабаю.

4

З самага ранку ў хаце панаваў святочны настрой. Ліза гэта зразумела адразу, як толькі прачнулася. Баба Малаша нахвальвала сваю карову, а яшчэ нейкую цялушачку, твар яе свяціўся радасцю, а шыракаваты рот з тонкімі вуснамі міма волі расцягваўся ва ўсмешцы. А потым малой на сняданак далі нечага вельмі смачнага, падобнага на малако. І яна спытала:

— Што гэта?

— Малозіва, наша кароўка ацялілася, — адказала Малаша і зноў радасна заўсміхалася.

Не піла, а смакавала Ліза малозіва. Да гэтага часу самаю смачнаю ежаю яна лічыла манную кашу, якую ёй зрэдку варыла цёця Поля, а яшчэ кукурузныя шматкі, аблітыя варам і трохі прыцярушаныя цукрам. Безумоўна, і цукеркі былі добрым ласункам, але пра іх можна было толькі марыць. Тут, у вёсцы, людзі харчаваліся аднастайна. На стале пераважала бульба. Варылі яе на сняданак вялізны чыгун, таўклі, нешта з’ядалі раніцай, а рэшту таўкені ставілі ў печ, каб ёю можна было паабедаць, а калі застанецца, дык і павячэраць. У сем’ях, якім не пашанцавала займець сала, ці прыберагалі яго да вясны ды лета на пару цяжкай працы, таўклі льняное семя, падсмажвалі і атрымлівалі духмяную і смачную прыправу да бульбы. Спажывалі кіслую капусту, салёныя гуркі, ды сушаныя грыбы, якія тут называлі казлякамі. Мусіць, баравікі яны атаясамлялі з каровай, а ўсе астатнія грыбы, што раслі ў бярэзнічках ды на балоце, параўноўвалі, з козамі. З’яўленне малака было вялікім святам. Тады рацыён значна пашыраўся, на стале з’яўляўся тварог, які называлі сырам, дзе-калі можна было і масла пакаштаваць. Але раскашаваць не даводзілася, бо існавалі падаткі, якія трэба было аддаваць. Казалі, што шматдзетная ўдава Крондзіха пасля таго, як занесла і здала ў раён масла ў хустачцы, ад страшэннай нішчымніцы ўкінула тую хустачку ў крышаны, каб хоць трохі прыправіць пустое варыва.

Малаша загадала нявестцы нікому не казаць, што карова ацялілася, а калі прыйдзе Клемава Ева што прасіць, дык нічога не даваць.

— Чаму? — здзівілася Таіса, ведаючы кампанейскі характар свякрухі.

— Яна ведзьма! Забярэ ў кароўкі малако...

— Няўжо на свеце яшчэ ведзьмы жывуць?

— Жывуць! Не сумнявайся! Людзі бачылі, як яна з трапкача малако даіла. Так і цекла! Так і цекла!

— Клем дзве каровы трымае, таму і малака шмат, — запярэчыла Таіса.

— Ты ведаеш, чаму яна кульгае?

— Не. Адкуль мне ведаць? Мусіць, нага баліць...

— Таму нага баліць, што ператваралася яна ў жабу, прыскакала да Патапа ў хлеў, каб малако ў каровы высмактаць. А той прасачыў ды і адцяў касою пяту. Паглядзі калі летам. Яна ж бяспятая.

— Які жах.

— Клем ніколі свайго масла не есць, бо яно чараваннем здабытае. Затое на гулянках чужым ажно душыцца. Пойдзеш карову ўвечары даіць, выходзь з хлява асцярожна, каб ніхто цябе не бычыў, — папярэдзіла Малаша недасведчаную нявестку, а сама падумала: «Бяда з гэтымі хто з іншых краёў. Нічога не цямяць.»

Увечары, калі Таіса выправілася даіць карову, Малаша пайшла за ёю ўслед, каб прасачыць, ці правільна ўпраўляецца нявестка. І засталася задаволеная ёю, бо маладзіца і вымя ў кароўкі абцерла, і падаіла ўмеючы. Была ў Малашы яшчэ адна патрэба. Яна агледзела сваю паросную свінню, узяла шнурок і пачала, нашэптваючы замову, навязваць вузлы. Нявестка здзіўлена пацікавілася, што яна робіць. Свякроў адказала не адразу, завязала яшчэ колькі вузлоў, а потым патлумачыла: