Зинаида Дудюк - Гонды

Барбары, калі ўяўляла, як ён дакранаўся да прасмердлага трупа, рабілася блага, не магла ні есці, ні жыць, ні класціся ў адну пасцель з гэтым вылюдкам. Хоць і прыязджаў Чорт, прасіў Барбару вярнуцца, яна нават размаўцяць з ім не захацела. Мусіць, за яе пакуты паслаў маладзіцы Бог яшчэ аднаго мужыка. Прыстаў да яе высокі і дужы старшына, з тых вайскоўцаў, што адступалі з-пад Брэста ў чэрвені 1941 года. Вяскоўцы адразу празвалі яго Грубасам за магутную паставу і моцны голас. Толькі Барбара, навучаная горкім вопытам першага замужжа, не спяшалася раскрываць душу перад чужым чалавекам. А яе суседка Вакуліха, якая рана аўдавела ды гадавала трох дачок, прывабіла пачастункамі і ласкаю старшыну, і ён перайшоў жыць да яе. Здавалася, не было шчаслівейшае жанчыны ў вёсцы, чым Вакуліха, зацвіла, закрасавала.

Калі немцы пачалі забіраць моладзь у Германію на прымусовую працу, Вакуліха з Грубасам паехала замест дачок. Вярнуліся стуль жывыя, мабыць, каханне ратавала іх на чужыне. Як трохі ачомаліся пасля вайны і абжыліся, дык нарадзіла Вакуліха Грубасу сына, здаровенькага і таўсманага, як бацька, хоць на той час ужо ўнукаў мела. Яшчэ адзін дарунак лёсу.

Аўдзей Барбару недалюбліваў і меў на гэта падставы. Перад тым, як атрымаў ён позву ў войска, у яго моцна балелі вочы. Дайшло ўжо да таго, што нічога не бачыў хлопец, зрэнкі гноем заплылі, сядзеў на прызбе, далёка ад хаты не адыходзіў. Міма шыбавала Барбара і здзекліва сказала:

— Аслеп зусім, хутка маці за руку па сяле будзе вадзіць!

Гэтыя словы так абразілі і абурылі Аўдзея, што ён хвілін колькі сядзеў, быццам агаломшаны, а потым, калі сцяміў, што баба здзекуецца з яго (ці ж ён вінаваты, што хвароба адолела?), кінуўся ўслед, дагнаў яе ўжо каля двара і такого даў грымака ў плечы, што яна паляцела потырч. Маці навучыла яго бараніцца самому, бо не было на каго спадзявацца. Бацьку ён трохі помніў, удзячна згадваў, як ездзіў з ім на кірмаш у Косава. Гэты былі шчаслівыя і цікавыя вандроўкі. А найбольш падабалася, што бацька купляў яму які-небудзь пачастунак. Можа і дарэмна крыўдаваў хлопец на Барбару. Гэта ж яна пракаркала яму пра ягоную хваробу, ад якой трэба пазбаўляцца. Доктар у ваенкамаце даў Аўдзею накіраванне ў раённую бальніцу лячыць вочы, каб потым можна было забраць яго ў войска.

— Мо не лячыся, сынку, а будзь дома? Забяруць цябе за свет, — маркотна сказала Малаша.

— Не, маці, чым быць сляпым, лепш я ў войска пайду, — цвёрда адказаў сын.

За месяц вылечылі Аўдзею вочы ў раённай бальніцы, а малады капітан завёз палешука з іншымі навабранцамі не абы-куды служыць, а ў Маскву. Аўдзей хутка асвоіўся ў вялікім горадзе, навучыўся ездзіць у метро і адчуваў сябе годна і спакойна. Быў ён сярэдняга росту, чарнявы, прывабнай знешнасці, лёгка сышоўся з хлопцамі ў роце, да таго ж з ім служыла даволі шмат землякоў. Захоплены новым жыццём, ён не надта сумаваў па вёсцы, дарэчы, і вяртацца туды не збіраўся. Пасля службы завербаваўся ў Растоў на будоўлю. Папрацаваў, агледзеўся, што на рыштаваннях заробкі малыя, а жыццё галоднае, перайшоў на працу на мясакамбінат. Там не галадаў, яшчэ і сяброў падтрымліваў скваркамі, хоць, вядома, вельмі рызыкаваў, выносячы з камбіната кавалкі свежыны. Шкода было хлопцаў, асабліва аднаго дасціпнага паэта, які не мог нідзе ўладкавацца на працу, сядзеў дома ды ўвесь час расказваў анекдоты ці напяваў смешныя прыпеўкі, накшталт такой:

Была она лакомый кусочек,

Хоть велики её года.

Сзади сыпался песочек,

С носа капала вода...

За сваю дасціпнасць пры Сталіне атрымаў паэт дзесяць гадоў турмы, па амністыі вызваліўся датэрмінова, а ўсё ніяк не мог знайсці сваё месца ў грамадстве. Аўдзей з цікавасцю пераймаў ягоныя песні, меў добрую памяць і прыгожы голас, часам спяваў з ім разам. Хораша атрымлівалася. Нарэшце таму паэту ўдалося вярнуцца дамоў у Ленінград, а сябрам засталіся на памяць ягоныя показкі, прыпеўкі ды песні.

Потым пазнаёміўся Аўдзей з Таісай, пераехаў да яе на радзіму ў невялікі гарадок, пайшоў зноў на будоўлю. Тут быццам усё спачатку добра складвалася, ды раптам у студзені яго і яшчэ дзясяткі два рабочых скарацілі. Застаўся Аўдзей без працы. Кінуўся туды-сюды, нідзе не бяруць, вось і падаўся дамоў, паказаць маці жонку ды падумаць, што рабіць далей. Ісці запісвацца ў калгас не было сэнсу. Там нічога не плацілі. Мужчыны і хлопцы на лета з’язджалі на заробкі ва Украіну, прывозілі адтуль пшаніцу, дзе-нідзе трохі грошай удавалася зарабіць, так і перабіваліся, як кажуць, з пустога ў парожняе. Аўдзей меркаваў, што давядзецца яму збірацца і ехаць разам з вясковым гуртам на заробкі. Заняты гэтымі думкамі, ён з сілаю забіваў цвікі ў плот, што ажно рэха разлягалася, і не заўважыў, як да яго пад’ехаў на санях ды спыніў каня калгасны брыгадзір Конан, якога ў вёсцы называлі Харунжым, з таго часу, калі ён служыў у польскім войску яшчэ недзе ў трыццатыя гады і вучыўся ў школе падхарунжых. Мянушка была не крыўдлівая і цалкам адпавядала асобе Кона­на, які сапраўды быў сярод вяскоўцаў заўсёды першы, як сцяганосец. Першы знаёміўся з раённым начальствам, частаваў яго, даведваўся пра ўсе навіны і трымаў у кулаку вёску, бо ад яго залежала, хто які пляц атрымае вясною. Сяляне тут спрадвеку былі пераважна малазямельныя. У дварах ставілі іншы раз браты па дзве ці тры хаты, на гарод зямлі не хапала. Пляцы выдзялялі калгаснікам недзе ў полі.