Зинаида Дудюк - Гонды

Думкі наплывалі адна за адной. Шчымліва згадала, як кахала яна свайго любага мужа Аўдзея, як упадабала з першага позірку, а ён жа ўзяў яе за зямлю. Можа і не кахаў яе спярша, але пасля заўважала, што раўнаваў, калі яна апранала святочны андарак ды падвязвала беленькі з карункамі фартушок. Старэйшага сына назвала ў ягоны гонар Аўдзеем, хоць кажуць, нельга гэтага рабіць. Адзін з іх не будзе жыць доўга. Так яно і атрымалася. У трыццаць сем гадкоў сканаў Аўдзей-старэйшы ад сухотаў. Пакутліва было глядзець на ягоную нядужасць. Бывала ляжыць Малаша побач з ім на печы, і думае, няхай бы мне палова ягонай хваробы, каб яму было лягчэй. На полі за яго і за сябе спраўлялася. А якое жыццё цяжкае было: дзве сям’і мясціліся ў адной хаціне. Не было, дзе спаць. Аўдзееў брат Саўка меў трое дзяцей, ды сваіх чацвёра, а яшчэ свякруха. Дванаццаць душ у адной халупе! Калі ўсе старэйшыя ішлі на поле, хворы Аўдзей даглядаў малых, карміў і нават пялюшкі мыў. Саўка пачаў будаваць сабе хату, паспеў паставіць зруб яшчэ за польскім часам. Свякруха перайшла да старэйшага сына, бо там было вальней. Сама Малашы і пажыць! Але тут і пачаліся беды. Спачатку памёр Аўдзей, праз год шкарлятына задушыла малодшанькую дачушку Ганначку. І зараз страшна ўспомніць, як задыхалася дзіця на яе вачах, а Малаша нічога не магла зрабіць, нічым дапамагчы. Толькі маліла Бога і туліла да сябе малую. Пад ранне Ганначка аціхла. Гарачае яе цельца пачало астываць. А людзі не маглі адарваць малую ад маці. З тае пары і закляклі яе рукі ў локцях, не разгіналіся, быццам яна да гэтага часу спрабуе ўтрымаць дзіця пры сабе.

Назіраючы за тым, як нявестка завіхаецца ля печы, Малаша прыспешвала яе:

— Годзе, Тая, ўжо таўчыся ля прыпечка. Зачыняй засланку, хутка людзі прыйдуць.

— Якія людзі? — здзівілася Таіса.

— Нашы, — коратка адказала Малаша.

Сапраўды, ледзьве пасля сняданку Таіса паспела прыбраць посуд са стала, як у хату пачалі збірацца людзі: хлопцы, дзяўчаты, вяскоўцы сталага веку. пазаймалі ўсе лавы, услоны і запечак, перакідваліся словамі, лускалі семкі, плявалі проста на падлогу. Стары Кузьма, як толькі ўвайшоў у пакой, адразу заўважыў фіранкі і сказаў:

— Хораша, Малаша, табе нявестка хату ўбрала.

Гаспадыня толькі задаволена ўсміхнулася, дзіва што, ні ў адной вясковай хаце няма гэтакіх панскіх фіранак. Мужчыны гулялі ў карты, курылі, спаборнічалі, выпускаючы дым з рота кольцамі. Стары Кузьма пачаў хваліцца, што займеў золата, і дастаў з кішэні лыжачку з жоўтага металу.

— Гэта медзь, — запярэчыў Антось Самота, — я золата бачыў у Германіі.

— Чыстае золата, — стаяў на сваім Кузьма. — Яно ў цемры будзе блішчаць.

— Давай-тколе праверым, — з запалам сказаў Сеня Голубаў, выхапіў лыжку і палез пад запечак. — Халера яе ведае. Быццам блішчыць, быццам не.

— Трэба на зуб паспрабаваць, — прапанаваў Антось.

Хлопец вылез з-пад запечка, перадаў лыжку Антосю, а той паспрабаваў грызці.

— Мусіць, золота. Бачыш, не ўгрыз. Ніякага знаку. Дзе ты ўзяў?

— Дзе ўзяў, там ужо няма.

— Патрасі добра, мо яшчэ што знойдзеш, каб параўнаць.

— Трэба ў бацюшкі спытаць, — прапанавала Малаша. — Ён, напэўна, умее адрозніць золота ад медзі. Гэта мы нічога, акрамя гною, у жыцці не бачылі. Хоць вось мне нябожчык Аўдзей падараваў срэбны пярсцёнак, дык ведаю, што срэбра белае.

Людзі яшчэ доўга спрачаліся наконт золата, пасля завялі гаворку пра скарбы, маўляў, як бы добра было б разбагацець, ды Антось астудзіў іх:

— Разбагацейце, паспрабуйце, дык паедзеце да белых мядзведзяў, як Леўка з Данілам.

І ўсе прыціхлі на момант, думаючы, што не трэба хваліцца багаццем. Забяруць нават за прозвішча ды павязуць на злом галавы. І не толькі за багацце, патрэсці могуць.

— Але ўспомніце, як было з Аксентым. У яго прозвішча Кулак, нехта не разабраў і запісаў яго ў кулакі, — засмяяўся Антось, паказваючы свае роўненькія белыя зубы. — Прыйшлі маёмасць апісваць, а там — галеча.

— Табе з прозвішчам пашанцавала. Адно слова — Самота. Да цябе не прыйдуць, — адзначыла Адарка Сымонкава, хоць мужык яе загінуў на вайне, яе па-ранейшаму вяскоўцы называлі ягоным найменнем.

— У мяне адно багацце — дзеці.

— Не дзіва, дзвюх жонак маючы, — пасміхнулася ўедлівая маладзіца.

— Не выдумляй, адна ў мяне жонка, Антоля, — слаба бараніўся Антось. — А Маня толькі яе сястра, але ж куды ёй падзецца? Гадую ўсіх...

— Кажуць, што малодшая Маніна дачка ад цябе, — не сунімалася Адарка.

— У вас языкі, як мянташкі, вы што заўгодна скажаце, не пачырванееце. Гэта Маніна справа, колькі і з кім заводзіць дзяцей. Я не поп, каб яна мне спавядалася. Кожны за свае грахі сам будзе адказваць, — ужо злосна адказаў Антось, не жадаючы працягваць непрыемную гаворку.