Зинаида Дудюк - Гонды

Ляды — вёска звычайная, жылі тут, як скрозь, і яўрэі: карчмар, каваль ды лавачнік. Самых хітрых з сялян аднавяскоўцы называлі імёнамі гэтых яўрэяў. Часам нехта казаў: «Вой, Сцяпане, ты хітры, як Лейба.» I гэтага было дастаткова, каб да чалавека і ягоных нашчадкаў прыліпала ласкавая мянушка Лейбачка. Так, у вёсцы з’явіліся свае Юдалька, Хроім, Шымель, Мэйта. Даходзіла да таго, што сапраўднае праваслаўнае імя забывалася, а яўрэйскую мянушку ведалі ўсе.

На долю лядчукоў у большай ці меншай ступені выпалі ўсе тыя гістарычныя мітрэнгі, якія перажывала Палессе на працягу шматлікіх стагоддзяў, але хто цяпер тое помніць? Адно я магу засведчыць дакладна, што над гэтаю вёскаю свеціць такое ж, як скрозь, зыркае сонца, і бухматыя зоркі пасылаюць сваё святло з глыбіняў космасу гэтак жа таямніча і дзівосна. А для тых, хто тут нарадзіўся, няма на свеце лепшага куточка, чым Ляды, якія былі. Так, былі, бо вёскі, як людзі, нараджаюцца і. і няхай жывуць...

1

Малаша чакала гасцей, на гэта паказвалі ўсе прыкметы: і лыжка вывалілася з рукі падчас сняданку, і кот на лаве старанна ўмываўся, пэўна, рыхтаваўся да сустрэчы. Шыбы спрэс размаляваў мароз, добра пастараўся і выпісаў дзівосна прыгожае лісце, мабыць, такія расліны растуць толькі ў райскім садзе. Гаспадыня трохі прадрала пазногцем намаразь, пацерла пальцамі і ачысціла лапік шыбы, каб бачыць вуліцу. За ноч мяцеліца дадала снегу, сумёты былі роўныя з платамі. Яна з трывогаю падумала, як жа яны даедуць ад чыгункі? Пешкі па такім снезе і за дзень не дойдзеш, але Бог літасцівы, калі яго добранька папрасіць, дык усё зробіць найлепшым чынам. Яна павярнулася да іконы святога Міколы, якая вісела ў чырвоным куце, упрыгожаная вышытым ручніком, нешта пашаптала, перахрысцілася, а потым пайшла ў парог, узялася за бярозавы венік ды яшчэ раз падмяла земляны дол, быццам выганяючы ўсё нядобрае, час ад часу паглядваючы ў адталы лапік на акне. Чакала старэйшага сына, асабліва яе радавала тое, што ён ехаў, каб застацца дома, як думалася ёй, назаўсёды, годзе ўжо нагойсаўся па свеце. Атрымлівала яна ягоныя лісты і з Масквы, і з Якуціі, і з нейкага Растова. Ехаў не адзін, пісаў, што ажаніўся. Цікава, якая ў яе нявестка? Ці ўмее прасці, ткаць?..Наогул, што ўмее рабіць?..

Малашка на ўсялякі выпадак прыпнула да будзённай спадніцы чысты фартух, абула пасталы, хоць звычайна ў хаце хадзіла босая. Змалку звыкла тупаць басанож па зямлі, у хаце не было падлогі, такім чынам, яна нават зімой пачувалася вольна, быццам летам.

Яе прадчуванні аказаліся недарэмныя. Пад вечар спыніўся насупраць хаты гняды конік, запрэжаны ў сані. Выбегла яна з хаты насустрач жаданай радасці, пабачыла двух сваіх сыноў, старэйшага Аўдзея ды сярэдняга Паўлюся, побач маладую жанчыну з дзяўчынкаю гадоў пяці, ціха засмяялася ад радасці і разгубленасці, не ведаючы, каго цалаваць ды абдымаць першым. Каб нікога не пакрыўдзіць, абмежавалася толькі тым, што спытала:

— Ці не памерзлі? Ідзіце хутчэй у хату! — і зноў ціха засмяялася, хаваючы за весялосцю трывогу і расчараванне, што сын узяў жанчыну з дзіцем, быццам такому прыгожаму хлопцу дзяўчыны не знайшлося.

Сярэдні сын Паўлюсь між тым апавядаў маці:

— Мы толькі паабедалі, ажно прыбягае Кожучыха і кажа: твой брат прыехаў, у мяне грэюцца з жонкаю і дачкою. Я спачатку не зразумеў: які брат, якая дачка? Тут яна мне і растлумачыла, што Аўдзей вярнуўся. Ад чыгуначнай станцыі іх падвезлі вайскоўцы на машыне. Дык яны і пайшлі ў першую хату, якая трапілася, грэцца, бо малая ледзь шчокі не адмарозіла. Кожучыха спіртам яе адцірала. А мне давялося ў калгасе каня прасіць. Дык вось і прывёз.

— Добра, добра, што прывёз. Куды зараз?

— Паеду назад. Каня ў калгас трэба завесці, старшыня будзе сварыцца. Хоць і хочацца застацца, чарку выпіць за сустрэчу.

— Вып’еш іншым разам. Едзь! Не варта начальства злаваць, яно горай за сабак.

Паўлюсь сеў у сані, развярнуў каня і паехаў. Маці правяла яго позіркам ды паспяшала ў хату, куды ўжо зайшлі яе госці. Нявестка ўсё яшчэ тапталася ў парозе, хораша апранутая ў гарадское паліто з футраным каўнерыкам, з надта ж вялізнай квяцістаю шаліноўкаю на галаве, такой ва ўсім сяле ні ў адной бабы няма, аглядала ўбогае жытло з маленькімі акенцамі. У вочы кінулася вядро з вадою пры парозе на лаве, побач маслабойка з заплеснелым хлебным квасам, стол з брудным настольнікам, печ ды запечак з латамі, акрытымі паласатаю посцілкаю.

«Нявестка ўбраная, бы пані,» — толькі і падумала Малаша, а ўголас ска­зала: