Зинаида Дудюк - Гонды

— Распранайцеся ды лезьце на печ грэцца. Як дзіця завуць?

— Ліза, — адказала нявестка.

— Лісавета, значыць. Аўдзейка, складвай апранахі на запечак і дапамажы дзяўчатам на печ ускараскацца, — сказала Малаша, аглядаючы стройную паставу нявесткі ў гожай сукенцы, пашытай неяк вельмі мудрагеліста, і заўважаючы, што ў яе прыкметна выпучваецца жывот.

«Цяжарная, — здагадалася Малаша, — хутка яшчэ нехта на свет з’явіцца. Што Бог дае, тое трэба прымаць, каб не гнявіць яго сваёю няўдзячнасцю.»

Не паспелі госці на печы агледзецца, як у хату пачалі збягацца вяскоўцы, пераважна жанчыны, апранутыя ў шэрыя світкі ці акрытыя вялізнымі хусткамі ў клетку з даматканага сукна. Адразу з парога пыталіся:

— Дзе ваша маладая? Дайце паглядзець!

Стаялі цесным натоўпам, разглядвалі Малашыну нявестку, абмяркоўвалі ўголас.

— Нашто Аўдзей прывёз здалёку сабе бабу, у нас поўная вёска дзяўчат, чырвоных ды гладкіх! А гэтая худая ды рабая! — сказаў камлюкаваты дзяцюк, блізарука жмурачы вочы.

— А сукенка прыгожая! Глядзіце, дзеўкі! — з захапленнем прамовіла бялявая дзяўчына. — Трэба сабе такую пашыць...

— Пашыеш, як хто пакроіць, — азвалася жанчына сталага веку. — Што гэта сукенка хіба нагрэе? Андарак — сапраўды адзежына. А ў такой апранасе і курыцу адмарозіш.

Усе голасна засмяяліся. Калі рогат прыціх, мужчынскі голас грэбліва сказаў:

— Гарадскія не мерзнуць, яны ў майтках ходзяць. Гэта вы па даўняй звычцы голыя азадкі пад андаракамі грэеце!

Натоўп зноў зарагатаў. Аўдзей падаўся бліжэй да печы, каб супакоіць жонку, якая пасылала яму моўчкі запытальныя позіркі.

— Не хвалюйся, у нас так робяць агледзіны. Усім хочацца пабачыць свежага чалавека на свае вочы, — супакоіў яе Аўдзей. — А гэта мой дваюрадны брат Якім, сын цёткі Дамінкі і майго дзядзькі Саўкі, які на вайне загінуў. Я ж табе расказваў, — ён кіўнуў галавою ў бок камлюкаватага хлопца.

Малаша таксама не стала чакаць, калі суседзі канчаткова зганяць яе нявестку, трэба было заткнуць ім раты пачастункам. Яна дастала з печы цёплую таўкеню ў рашцы і дранікі на патэльні, прынесла з каморы салёных гуркоў, квашанай капусты, дзве пляшкі самагонкі, накроіла хлеб, нарэзала сала, запрасіла:

— Сядайце, людкі, пачастуйцеся, чым Бог паслаў! Вып’ем за вяртанне майго сына. Каб яшчэ малодшанькага Кандрата з войска прычакаць, дык мая душа і зусім расцвіла б.

Вяскоўцы ахвотна расселіся за сталом, як ганаровыя госці, абвясцілі першы тост за Аўдзея, дружна выпілі, другі тост — за гаспадыню, што вельмі ўсцешыла Малашу. Пасля трэцяй чаркі ўсе развесяліліся. Зацягнулі нудную песню, але хутка яна абарвалася, бо жвавая маладзіца выскачыла на сярэдзіну хаты, прытопваючы і размахваючы рукамі заспявала прыпеўку:

Гэта што за яно,

Што вісіць каля ног?

Гэта ж той малаток,

Што наробіць дзяток.

Людзі за сталом зарагаталі, а пявуння і не думала спыняцца, сыпала і сыпала двухсэнсоўныя ды непрыстойныя прыпеўкі. Малаша, бачачы, што паўза зацягнулася, папрасіла Аўдзея, з замілаваннем гледзячы на яго (выліты бацька):

— Налівай, сынку, кілішкі высахлі.

Пасля трэцяй чаркі гаспадыня не ўтрымалася, каб не заспяваць ад радасці. Яна лічыла, што ў яе дужы і прыгожы голас, таму нават надта не напружвалася, а зацягнула тое, што мо найбольш адпавядала яе настрою:

Захацела стара баба

Маладою буці,

Натыкала пад намітку

Зялёнае руты.

Ой, ты мая рута,

Рута зеляная.

Учора была баба стара,

Цяпер маладая.

Так, яна адчувала сябе цяпер маладою і шчасліваю, бо дамоў вярнуўся сын, якога яна не бачыла сем гадоў, трывожылася, калі доўга не атрымлівала лістоў ці сніла благі сон. А цяпер усё гэта засталося ў мінулым. Яе Аўдзей пайшоў з хаты юнаком, а вярнуўся ўзмужнелы малады мужчына, як дзве кроплі падобны на бацьку. Маці не магла нагледзецца на яго, быццам малады нябожчык-муж вярнуўся: той жа голас, тыя ж рухі, усмешка — усё.

Прыезджая маладзіца з дачкою сядзела на печы і трывожна паглядвала на гэтых дзікіх людзей, што бесцырымонна толькі што разглядвалі яе, а зараз глытаюць чарку за чаркаю, бы закідваюць за сябе, ды спяваюць брыдкія прыпеўкі, на бедна абстаўленую хату, дзе нават падлога была земляная, а з мэблі мелася дзве лавы абапал сцен, запечак ды ўслон каля стала. Нявестка была родам з Магілёўшчыны. І там людзі не шыкавалі, бо ў вайну амаль уся вёска згарэла. Іхняй сям’і пашанцавала, хата засталася, але без вокнаў і дзвярэй, без масніц, ды бацька ўсё аднавіў і мэблю гожую парабіў: ложкі, табурэткі, шафу з точанымі ножкамі. Усё тут было не так. Двор без варот, плот паваліўся. У яе вёсцы вароты рабілі высокія на шулах, за такімі не разгледзіш, што ў двары робіцца. А тут усё наросхрыст, нават ніякіх фіранак на вокнах няма, толькі зверху размаляваныя паперыны прымацаваныя. Але, як кажуць, з мілым рай і ў шалашы.