Зинаида Дудюк - Гонды

— Гарэлка вінаватая, — сказаў дзядзька Аўдзей. — Каб я не піў ды не курыў, дык мо яшчэ і здаровы быў бы. А так во сяджу, як пень трухлявы.

— Добра разважаеш, а каб сто грамаў паднесла, дык не адмовіўся б! — папракнула цётка Таіса.

— А што, успомніў бы маладосць! Колькі я тае гары перапіў, мо цыстэрну ці дзве.

— Г арбатага магіла выпрастае.

— А як жыве ваш Міця? — спытала Ала.

— У Мурманску ён служыў на падводнай лодцы, цяпер на пенсіі. Там і кватэру атрымаў. Дзяцей у яго няма, а жонка любіць ездзіць толькі на цёплае паўднёвае мора. Бывае ён у нас гады ў рады. Як паўміраем, дык мо і на пахаванне не паспее, — з горыччу сказала цётка.

На развітанне яна падаравала Анжэлцы прыгожую кофтачку, што прыпасла невядома калі і для каго, мо для нявесткі, а Але квяцістую хустачку, абняла, пацалавала і сказала:

— Добра, што хоць вы выжылі. Без вайны, без пошасці ледзь не ўвесь род звёўся. Будзьце здаровыя, дзеткі, няхай вам Бог памагае.

Ала з Анжэлкаю выйшлі прыцемкам з пад’езда, узяліся за рукі і спыніліся.

— Куды цяпер? — спытала дачка.

— Паабедалі мы і павячэралі, цяпер зойдзем у гастраном, купім штонебудзь на сняданак. Заўтра наведаем тваіх дзядзькоў на могілках, а потым, як хату прадамо, паедзем пачынаць з табою новае шчаслівае жыццё. І нікому не дазволім яго сапсаваць.

Ала ішла і думала, што занадта моцна яе бацька прырос да зямлі, вось і выкарчавала яго віхура часу разам з карэннем. А дзяцей, як бязроднае насенне, разнесла па свеце, закружыла, але не здолелі яны без бацькоўскай падтрымкі пусціць карані на гэтай зямлі, а таму без пары пайшлі ўглыб яе прарастаць травою.

Ля гастранома дзве бабулі сварыліся з-за пляшкі са сметніцы. Адна была худзенькая і прыгорбленая, другая — мажная з выпучаным наперад жыватом і белымі кудзеркамі вакол ілба, як у маладосці.

— Гондэ мае пляшкі! — даводзіла тоўсценькая. — Ты каля свайго гастранома збірай!

— А мо ты купіла гэты гастраном, што камандуеш тут? — абуралася хударлявая.

Ала адразу пазнала іх: гэта былі Бабціна Луця і Сабакарова Стэпка, усміхнулася сама сабе радасна, што пабачыла дзвюх старых жыхарак Лядаў, якія даўно сталі гараджанкамі, капаючы рыдлёўкамі пад траншэі родную зямлю. Не павіталася з імі, ведала, што яны яе не помняць, вельмі мала жыла яна ў вёсцы. Здзівілася толькі, што жанчыны хоць і пастарэлі, але знешне мала змяніліся. Пэўна, не рабілі зла, таму і не сказіліся іхнія твары. Іншага чалавека сустрэнеш праз дзесяць гадоў і не пазнаеш.

Пашчасціла Але хутка, хоць і танна, прадаць бацькаву хату нейкаму чала­веку пад дачу. Апошні раз яна пераступіла родны парог з горкім і цяжкім разуменнем, што больш ніколі не вернецца сюды. Азірнулася ад весніц, агледзела пусты двор. Вочы заслаліся слязьмі. На нейкі момант яна нібы аслепла, добра, што Анжэлка вяла яе за руку.

ЭПІЛОГ

Прамінула паўсотні гадоў з таго часу, як пачалося будаўніцтва электрастанцыі. Гарадок вакол яе вырас кампактны, прыгожы і не вельмі вялікі. З усходу ён шчыльна падступіў да Лядаў. На поўдзень ад вёскі расцягнуліся цёплы і халодны каналы ад станцыі да Сіняга возера. З захаду і поўначы вёску акаляюць прыватныя катэджы работнікаў электрастанцыі, пабудаваныя на былых паплавах ды балотцах, яны дадаюць сваім гаспадарам шмат турбот з-за высокага ўзроўню вады ў глебе. Вёска паціху памірае. Большасць хат пустуюць. Карэнных жыхароў засталося мала. Іхнія нашчадкі рассеяліся па неабсяжнай тэрыторыі былога СССР і нават далёкага замежжа. Прынамсі, унучка Антося Самоты выйшла замуж за амерыканца і забрала з сабою аўдавелую на той час маці. Некаторыя прыжыліся ў прыватызаваных кватэрах гарадка.

На пахаванне Міколы Ленінкі сабраліся маладзейшыя яго суседзі, бо сярод мужчын ён у вёсцы быў на той час найстарэйшы, пражыў болей за восемдзесят гадоў. Праўда, Харунжы дацягнуў амаль да дзевяноста, але памёр ён раней. Прычынаю стала тое, што раптам сярод белага дня загарэлася сынава хата, дзе бездапаможны стары жыў апошнім часам. Казалі, быццам была няспраўная электраправодка. Хату патушылі. Харунжага гэтая падзея так узрушыла, што ён увесь час паўтараў: «Ой, бяда! Бяда! Бяда!» Мусіць, згадалася яму, як некалі праз яго выгарала з дзясятак хат у вёсцы і падумалася, што гэта кара за той наўмысны падпал яму на старасці апынуцца без даху над галавою. Пасля таго перапалоху ён у хуткім часе сканаў.

Ленінка памёр не сваёю смерцю. На той час ён пахаваў сваіх лепшых сяброў маленства Антося Самоту, Аўдзея Селіча, Сеню Голубава і разумеў, што вось-вось настане ягоная чарга. Хвароба навалілася нечакана і так даймала, што ад болю ён скрыгатаў зубамі. Выпрошваць абязбольваючыя пілюлі ў дактароў не ўмеў і не хацеў, скардзіцца таксама не жадаў. Патрымалі яго трохі ў бальніцы, абследавалі і выпісалі дахаты паміраць. Жонка не адыходзіла ад яго ні на крок, назаляла ўвагаю і спагадаю. Аднойчы, не маючы магчымасці трываць боль, Ленінка наўмысна спыніў гадзіннік і сказаў жонцы, каб ішла ў майстэрню ды паладзіла механізм.