Зинаида Дудюк - Гонды

Кандрат пасля вяртання з заробкаў паводзіў сябе ў двары як гаспадар, якому ўсе павінны падпарадкавацца. Калі яму здавалася, што Міцька спрабуе крыўдзіць ягоных дзяцей, хапаў, што трапляла пад руку, малаток ці кій, і бег разбірацца. Але Таіса пільна сачыла, каб нічога дрэннага не здарылася з сынам, і паўставала на шляху Кандрата. Ён ненавідзеў яе, лічыў, што яна прыкідваецца хворай, ухіляецца ад працы на будоўлі гэтак жа, як некалі ні дня не згадзілася працаваць у калгасе, і злосна пытаў:

— Хітрая, калі ўмірацьмеш?

— Пасля цябе, — адказвала яна.

На тым гаворка абрывалася, яны разыходзіліся, атручваючы ўласныя душы нянавісцю і пагардай. Але Кандрат быў перакананы, што брат з сям’ёю жыве тут часова і ніякіх правоў не мае на бацькаву хату. Толькі ён, малодшы сын, павінен дагледзець маці да смерці.

Ліза пайшла вучыцца ў школу, на гэты раз рускую. Поколькі на бабінай скрыні гатаваць хатнія заданні было нязручна, яна запісалася ў групу падоўжанага дня і з’яўлялася дамоў толькі пад вечар. У першых дзвюх чвэрцях у яе яшчэ былі тройкі па беларускай і рускай мовах, але да канца года яна выправілася і атрымала добры табель, у якім былі толькі дзве чацвёркі, а ўсе астатнія адзнакі толькі выдатныя.

Вясной баба Малаша дазволіла Лізе пасадзіць у гародчыку кветкі, дала нейкага насення, нешта дзяўчынка выпрасіла ў Бузюмішыных дачок. Летам пад вокнамі старой хаты закрасавалі аксаміткі, настуркі, астры і яшчэ нейкія кветкі, назвы якіх Ліза не ведала. У гайку яна накапала ландышаў і таксама пасадзіла ў гародчыку, цяпер любавалася кветкамі, старанна даглядала, палівала, палола і ведала, што нарэшце яна займела магчымасць з’явіцца першага верасня ў школу з букетам. Шкада толькі, што не было тут маёраў, пра якія яна марыла некалі, жывучы ва ўкраінскай вёсцы. Але спадзявалася, што калінебудзь знойдзе насенне і тых кветак.

На лета школьнікам выдалі спіс літаратуры. Ліза набрала ў школьнай бібліятэцы кніжак і запоем чытала. Часам хадзіла па знаёмых мясцінах, на балотца, дзе па-ранейшаму плавалі галавастыя пранікі, якія потым ператвараліся ў жаб, звіваліся чорныя п’яўкі, а луг стракацеў мноствам кветак. Цяпер яна дабіралася ажно да гайка, дзе жыў Харунжы. Зялёны востраў акружалі равы, напоўненыя чорнай вадой, абсаджаныя з двух бакоў высокімі дрэвамі. Толькі ў адным месцы на востраў быў перакінуты мост з тоўстых бярвенняў. Сярод ліп, дубкоў, алешын сустракаліся і вішні, якія вабілі спелымі ягадамі. Унізе рос маліннік. У бабы Малашы не было ў агародзе ніводнае вішні, таму

Ліза аднойчы знарок пайшла ў гаёк, каб паласавацца там ягадамі. Залезла на дрэва, зрывала вішні, уяўляла, што іх зараз процьма ў дзедавым садзе. Знізу раптам пачуўся голас:

— Ці ты садзіла гэтыя вішні, што гондэ рвеш іх?

Гэта была Харунжыха, якая ледзь не ўвесь гаёк лічыла сваёй уласнасцю. Ліза злезла з вішні і пайшла, не азіраючыся. Зрабілася прыкра на душы, быццам учыніла нешта непрыстойнае. Было крыўдна, бо Харунжыха таксама не садзіла гэтыя дрэвы. Яе сядзіба ў іншым баку гайка.

Каб летам паесці ягад, трэба было або прыляпіцца да жынчын, якія ішлі ў лес у чарніцы, або пашукаць пакінуты хутар, дзе яшчэ не здзічэў і пладаносіў сад. Ліза хадзіла ў чарніцы, у грыбы, па шчаўе, калі толькі было з кім, але ў гэтым ёй не заўсёды шанцавала. У вёсцы былі жанчыны, якія добра ведалі тутэйшы лес, а таму не жадалі мець ніякіх кампаньёнаў, асабліва чужых дзяцей, за якіх, крый божа, яшчэ давядзецца адказваць. Аднойчы Ліза з мамаю і Міцькам увязаліся за Юстыніхаю. Спачатку ішлі поруч. А потым Юстыніха набрала такую хуткасць, што яе і на ровары, мусіць, ніхто не дагнаў бы. Ліза з мамаю мо подбегам угналіся б за гэтаю маленькаю, але надзвычай хуткаю на ногі жанчынаю, але ж тармазіў Міцька, які час ад часу прасіўся на рукі і не мог гэтак хутка хадзіць.

Адсталі яны ад Юстынхі, паціху дайшлі да лесу, ягады збіралі ўдоўж дарогі, не заглыбляліся ў нетры, каб не заблудзіцца, а пасля нечакана напаткалі пакінуты хутар, нарвалі там кошык вішань, папілі смачнай вады з яшчэ жывога калодзежа і шчаслівыя вярнуліся дамоў. Як кажуць, не было б шчасця, ды няшчасце памагло. Хаця ў кожнага свая памыснасць, толькі не ўсе гэта разумеюць і не заўсёды могуць належным чынам ацаніць тое, што ім пасылае лёс.

33

Праз год Аўдзею далі пакой у бараку, дзе на дзвюх кухнях варылі на прымусах абеды васямнаццаць гаспадынь, а па калідоры бегала мноства дзяцей рознага ўзросту. Тут жыў рабочы люд, размаіты па нацыянальнасці і светапоглядах, але аб’ядноўвала іх вялікая будоўля і аднолькавыя ўмовы жыцця, дзе прыбіральня і калонка з вадою былі на вуліцы. Паступова Ліза пазнаёмілася з жыхарамі гэтага шумнага, як вулей, жытла.